ربا انگاری مطلق زیادتی در معاوضات، با رویکردی بر سیاست جنایی ایران

جرم انگاری ربا، یکی از مهمترین ابزارهای فقهی در حفظ تعادل اقتصادی جامعه و حفاظت و کنترل بازار است. بررسی ادبیات مکتوب فقه امامیه، از اختلاف شدید فقیهان امامیه در تعیین ملاک های ربا انگاری گزارش می­ دهد که با توجه به اتکای قوانین کیفری ایران بر متون فقه امامیه، این اختلاف، از نقشی چشمگیر و اثر گذار بر جرم انگاری ربا در سیاست جنایی ایران، برخوردار است. مشهور فقیهان امامیه، با استناد به شماری از روایات، از جمله روایات ضعیف، اجماع مدرکی و تخصیص اکثر عمومات قرآنی ناظر بر ربا، اتحاد جنس و کیلی یا وزنی بودن عوضان را  ملاک ربا انگاری می­ داند. برخی از فقیهان، با افزودن ملاک عددی، به ملاک­ های مذکور، عملا از اهمیت تحریم ربا کاسته ­اند. می­ توان مصلحت اندیشی سیاسی، تجویز ربا در قالب قوانین بانکی و نیز رویه­ ی قضایی متشتت را از آثار پذیرش دیدگاه مذکور برشمرد. نوشتار حاضر، با بررسی مبانی نظرات فقیهان امامیه، این فرضیه را اثبات و نتیجه می­ گیرد که روایات مورد استناد مشهور، با توجه به عرف زمان صدور آن ­ها، به معاوضات قدیم، ناظر و منحصر است و قابلیت تعمیم پذیری به هر زمان و مکان را ندارد؛ حال اینکه عمومات آیات قرآن، بر ربا انگاری هرگونه شرط افزایش ارزش اقتصادی عوضان در کلیه معاوضات، اعم از قرضی و معاملی، دلالت دارد.

کلیدواژه ها:

ربا انگاری ، شرایط ربا ، ملاک ربا انگاری ، مبانی ربا انگاری