بررسی و اولویت بندی عوامل موثر بر عدم مشارکت جوامع روستایی در طرح های آبخیزداری (پژوهش موردی: حوضه اسدلی، استان خراسان شمالی)

اجرای موثر و کم هزینه تر طرح ها، حفاظت از پروژه ها و نیز مرمت آتی سازه ها نیازمند مشارکت ذینفعان در تمامی مراحل مطالعاتی، اجرایی، پایش، ارزیابی و نگهداری آن هاست. از این رو، شناسایی و طبقه بندی شاخص ها و زیرشاخص های موثر بر مشارکت مردمی و ارتقای آن ها در اجرای طرح های آبخیزداری و آبخوان داری دارای اهمیت بسیاری است. بر همین اساس، هدف از پژوهش حاضر ارزیابی مقایسه­ای عوامل موثر بر عدم مشارکت مردم از دیدگاه آبخیزنشینان و نیز کارشناسان در حوضه اسدلی بجنورد است. در این پژوهش، عوامل موثر بر عدم مشارکت مردم در طرح­های آبخیزداری در قالب چهار شاخص اقتصادی، اجتماعی، آموزش و ترویج و طراحی-اجرا و ۱۵ زیرشاخص طبقه­بندی شدند. در ادامه با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی و نیز آزمون فریدمن، شاخص ها و زیرشاخص­های موثر بر عدم مشارکت مردمی در طرح های آبخیزداری از دیدگاه خبرگان (۱۹ نفر) و بهره برداران (۳۱ نفر) اولویت بندی شدند. سنجش پایایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ تعیین شد. مقدار آلفای کرونباخ به دست آمده (۷۵۲/۰= α) نشان داد که ابزار اندازه گیری (پرسش نامه) از پایایی مناسبی برخوردار است. هم چنین، نتایج نشان داد که از منظر خبرگان و بهره­برداران، شاخص های اقتصادی و طراحی-اجرا نقش بیش تری در عدم مشارکت مردم نسبت به سایر شاخص ها در منطقه مورد بررسی دارند. کارشناسان و جوامع محلی در خصوص عوامل موثر بر عدم مشارکت در پروژه های آبخیزداری در برخی موارد از جمله در زمینه "اختلاف قومی و محلی"، "عدم امکان صدور حق بهره­برداری"، "عدم وجود دانش بومی افراد محلی در زمینه آبخیزداری" و "دیربازده بودن طرح­های آبخیزداری" هم نظر بودند. نکته قابل توجه، اهمیت نسبی گویه "عدم توجه به نیروهای محلی در اجرای پروژه" از دیدگاه  هر دو گروه (رتبه ۴ از نظر جوامع محلی و رتبه ۵ از نظر کارشناسان) است. نتایج رتبه بندی زیرشاخص­ها از منظر کارشناسان و جوامع محلی نشان داد که "عدم وجود قوانین مشخص برای حمایت از مشارکت های مردمی در طرح های آبخیزداری" بیش ترین اهمیت و نیز گویه "تمرکز قدرت تصمیم گیری  در مرکز" از اهمیت بالایی برخوردار است. با این حال بیش ترین اختلاف میزان اهمیت عوامل از منظر دو گروه کارشناسان و جوامع محلی، مربوط به زیرشاخص­های­ "نادیده گرفتن منافع مردم به­عنوان انگیزه اقتصادی مستقیم" و "عدم مشورت با جوامع محلی در نیازسنجی پروژه" است.

کلیدواژه ها:

Friedman Test ، Multi-criteria decision making ، Fuzzy Hierarchical Analysis ، rRural societies ، Ranking. ، آزمون فریدمن ، تصمیم گیری چندمعیاره ، تحلیل سلسله مراتبی فازی ، جوامع محلی ، رتبه بندی.