ارزیابی اثر احداث دو نوع آبرو عرضی روباز بر میزان رسوب دهی و هدررفت مصالح رویه جاده های جنگلی در طرح جنگلداری دکتر بهرام نیا

سابقه و هدف: شرایط اقلیمی حاکم بر جنگل های هیرکانی و همچنین لحاظ نکردن اعتبارات مورد نیاز به واسطه توقف بهره برداری از جنگل باعث گردیده تا عملیات حفاظت و نگهداری جاده های جنگلی تقریبا متوقف و در نتیجه شاهد زوال مصالح روسازی و زیرسازی جاده های جنگلی به ویژه در دامنه های پرشیب باشیم. در این شرایط رویه متراکم جاده های جنگلی در هنگام بارندگی های شدید سبب تولید رواناب و شستشوی مصالح سست و ریزدانه شده که به شکل گیری رسوب می انجامد.مواد و روش ها: در این پژوهش اثر سه تیمار شامل نوع آبروهای عرضی روباز، فاصله نصب آبروهای عرضی و مقدار بارندگی بر مقدار هدررفت مصالح رویه قطعات پرشیب جاده های جنگلی (۹-۶ درصد) مورد بررسی قرار گرفت و در پایان نیز کارایی اقتصادی آبروهای عرضی ارزیابی شد. آبروهای عرضی روباز شامل آبروهای جوی و پشته و آبروهای لاستیکی با سه تکرار تا عمق بستر جاده و با زاویه ۴۰ درجه نسبت به آکس راه و در فواصل ۳۰ و ۶۰ متری از راس قوس های قائم (محل ظهور رواناب) قطعاتی از شبکه جاده های طرح جنگلداری دکتر بهرام نیا نصب و اجرا گردید. در کنار این قطعات، قطعات ۶۰ متری از جاده بدون نصب آبروهای عرضی روباز تحت عنوان شاهد مشخص شدند. مقدار رسوب خروجی از آبروها پس از وقوع ۳ رویداد بارندگی طبیعی با مقدار بارندگی ۲۷، ۳۳ و ۷۰ میلیمتر در تله های نمونه برداری اندازه گیری شد. سپس نسبت به محاسبه مقدار هدررفت مصالح اقدام گردید.یافته ها: نتایج نشان داد که نوع آبروهای عرضی روباز، فاصله نصب و همچنین اثرات متقابل بین آنها تاثیر معنی داری بر مقدار هدررفت خاک یا مصالح رویه جاده های جنگلی نداشت. بیشترین میزان هدررفت مصالح رویه مربوط به تیمار شاهد و همچنین رویداد سوم بارندگی بود. افزایش فاصله نصب آبروها هیچ تاثیر معنی داری بر مقدار هدررفت مصالح نداشت اما به طور کل، مقدار هدررفت مصالح با افزایش فاصله نصب آبروها، کمی افزایش یافت. میانگین هدررفت مصالح در فواصل نصب ۳۰ متر و ۶۰ متر برای تیمار آبرو جوی و پشته به ترتیب ۵/۱۸۳ و ۹/۱۸۴ گرم در مترمربع و برای تیمار آبرو لاستیکی به ترتیب ۸/۱۷۱ و ۳/۱۸۸ گرم در مترمربع بود. ارزیابی هزینه های ساخت، نصب و اجرای تیمارها نشان داد که آبرو جوی و پشته کارکرد اقتصادی مطلوب تری نسبت به آبرو لاستیکی دارد.نتیجه گیری: با توجه به عملکرد مشابه دو آبرو روباز و همچنین مقرون به صرفه بودن آبروهای جوی و پشته لازم است این نوع آبرو جهت مدیریت رواناب و رسوب جاده های با شیب ۹-۶ درصد منطقه مورد مطالعه به دستگاه های اجرایی معرفی شود. همچنین در هر دو فاصله ۳۰ و ۶۰ متر، جریان سطحی قبل از آنکه سبب آبشویی و کانالیزه کردن رویه جاده شود در زمان مناسب به خارج عرض عبور هدایت شد. لذا می توان با بیشتر کردن فواصل نصب آبروها، تغییر احتمالی رفتار رواناب و رسوب را بررسی نمود.

کلیدواژه ها:

آبرو جوی و پشته ، آبرو لاستیکی ، مقدار بارندگی ، هدررفت خاک ، تله های نمونه برداری