تحلیل نمادشناسی و عناصر مارکسیستی در رمان مدیر مدرسه جلال آل احمد

مدیر مدرسه، اثر جلال آل احمد، یکی از رمان ­های مشهور معاصر است که در آن  برخلاف آنچه که بارت گفته است، مولف داستان، نه تنها «مرده» نیست، که «زنده»­تر از هر اثر رئال دیگری به تبیین و گذشته از آن، به تبلیغ تفکر مرامی خویش، پیوسته اهتمام می­ ورزد. بررسی مارکسیستی این رمان، که در آن نویسنده با گذر هنری از تعابیری همچون «جامعه طبقاتی»، «زیربنا/ روبنا»، «آگاهی طبقاتی» و در نهایت «انقلاب»، خواننده را متقاعد می­ سازد که با مانیفستی از روشنفکران مارکسیست مواجه است که او را ملزم می­ دارد که موضع خویش را در قبال این متن ایدئولوژیک، دقیق­تر صف ­بندی کند. در این مقاله با استفاده از نگاه نظریه ­پردازان مرتبط، سعی شده است با ترسیم خطوط کلی اندیشه آل احمد، تحلیلی از این داستان ارائه شود که در کنار وجاهت ماندگار ادبی این اثر، جوانب حزبی و گفتمانی آن نیز بر مخاطب ادبیات داستانی معاصر، هرچه بیشتر روشن­ شود. یافته ­های پژوهش ما نشان می دهد راوی مدیر مدرسه ابتدا شکستی را در سطح نگاه ایدئولوژیک خود تجربه می­ کند؛ سپس در سطح «عمل انقلابی» نیز بدان دچار می­آید. در واقع مدیر مدرسه، روایت رئالیستی روشنفکر احساساتی و پر­شوری است میان دو انقلاب که با استعفا­نامه ­اش در پایان داستان، شکست رویکرد مارکسیستی خود را به امضا می­ رساند.

کلیدواژه ها:

آل احمد ، مدیر مدرسه ، مارکسیسم ، نظام طبقاتی ، زیربنا/ روبنا ، ایدئولوژی