ارزیابی خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیک (مطالعه موردی: رودخانه زهره)

خشک سالی یکی از پدیده های آب و هوایی است که خسارت های زیادی به بار می آورد. با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از آب سه رودخانه کارون، مارون و زهره از استان کهگیلویه و بویراحمد تامین می شود، بررسی خشک سالی در این استان ضروری می­باشد. هدف از این پژوهش بررسی تطابق خشک سالی هواشناسی و هیدرولوژیکی حوضه است. بدین منظور تغییرات ماهانه دبی، بارش و تراز آب زیرزمینی در سطح حوضه بررسی گردید. خشک سالی هواشناسی توسط شاخص شاخص بارش استاندارد SPI برای ۱۰ ایستگاه سینوپتیک و باران سنجی، در دوره ۳۰ ساله، و شاخص SWI (شاخص سطح آب استاندارد) برای ۱۱ چاه پیزومتریک برای کل دوره آماری موجود محاسبه شد. در پایان مقایسه بین خشک سالی هواشناسی و هیدرولوژیک انجام گرفت. نتایج نشان داد که هر زمان SPI منفی باشد، سطح آب زیرزمینی افت بیشتری نشان می دهد. این کاهش با تاخیر زمانی همراه بوده و با افزایش مقیاس زمانی خشک سالی، تاخیر بیشتر می شود. در سال های اخیر تداوم و شدت خشک سالی ها افزایش یافته است. بیشترین حجم کمبود (مقدار) بارش ۳، ۶، ۹ و ۱۲ ماهه ایستگاه نازمکان در سال ۱۳۸۸، بیشترین شدت ۳، ۶ و ۹ ماهه در ۱۳۸۳ و ۱۲ ماهه در ۱۳۸۸ به وقوع پیوسته است. با افزایش مقیاس زمانی خشک سالی ها، تداوم بیشتر و تکرار کمتر شده است. نتایج سایر ایستگاه ها تقریبا مشابه بود. تغییرات SWI چاه باشت نشان داد که خشک سالی های ۶، ۱۲، ۲۴ و ۴۸ ماهه حدود ۴۸ ماه، از اسفند ۱۳۸۶ تا شهریور ۹۰ تداوم داشته اند. شدت ۴۸ ماهه بیشترین بود و بعدازآن به ترتیب ۱۲، ۲۴ و ۶ ماهه قرار دارد. روند فوق نشانگر تاثیر دراز مدت و تجمعی خشک سالی هواشناسی بر روند نزولی آب زیرزمینی بوده، هرچند برداشت از آب ها نیز بی تاثیر نیست. روند SWI در سایر چاه ها تقریبا مشابه بود. مطابق آزمون kendall-Mann (من کندال) در بررسی روند دبی رودخانه و تراز آب چاه ها، روند دبی تائید نشد، ولی روند صعودی افت تراز چاه ها تایید شد. حداکثر همبستگی بارش-دبی در یک ماه مشاهده شد، که عمدتا ناشی از ارتباط مستقیم آب سطحی و زیرزمینی، و کمبود بارش برف است. بیش ترین همبستگی تراز آب زیرزمینی-بارش، و تراز آب زیرزمینی-دبی با دو ماه قبل مشاهده شد، که تاییدی بر تغذیه آب زیرزمینی توسط آب سطحی، و مدت زمان لازم برای نفوذ و حرکت آب در آبخوان است. نتایج موید نیاز به توجه و برنامه ریزی مناسب استفاده از منابع آب در استان است.

کلیدواژه ها:

شاخص SPI ، شاخص SWI ، خشکسالی هواشناسی ، خشکسالی هیدرولوژیک