بازتاب اندیشه های دینی قراقویونلوها در کتیبه های مسجد کبود تبریز با تاکید بر دو کتیبه نویاب

کتیبه­ها در ابنیه اسلامی متناسب با نیاز زمان و کاربرد بنا انتخاب می­شدند و تحولات اجتماعی نقش به سزایی در انتخاب متن برای کتیبه­ها در دوره اسلامی داشت. قرن نهم هجری/ پانزدهم میلادی از منظر دگرگونی­های اجتماعی رخ داده در ایران حائز اهمیت بسیاری است. روی کار آمدن ترکمانان قراقویونلو در قرن نهم هجری، منجر به تقویت جریان گرایش­های شیعی در جامعه ایران گردید و در نهایت کار صفویان را برای رسمی شدن تشیع در ایران هموار کرد. هرچند اکثر پژوهشگران، قراقویونلوها را شیعی مذهب دانسته­اند اما نوع نگاه قراقویونلوها به مساله مذهب و عملکرد آنان موجب ایجاد تشکیک در این امر بوده و همواره مورد بحث پژوهشگران بوده است. قراقویونلوها علی­رغم این گرایشات، پایتختی سنی مذهب داشتند و از سویی دیگر تبریز (پایتخت قراقویونلوها) و در مجموع منطقه آذربایجان، در این قرن از مراکز مهم تجمع برخی فرق متصوفه و مرکز اصلی فعالیت حروفیان بود. کشف و خوانش دو کتیبه در سردر مسجد کبود توسط نگارندگان ضمن آنکه به تشکیک در مذهب قراقویونلوها پاسخ می­دهد گرایشات شیعی آنان را بر اساس اسناد حاصل مورد مداقه قرار می­دهد و این مساله را به اثبات می­رساند که اینان گرایشات عمیق شیعی نداشته و در امورات دینی دارای تساهل و تسامح بوده­اند که احتمالا ناشی از تحولات دینی و اجتماعی خاستگاه آنان – آناتولی – و نشانگر عمق فعالیت متصوفه در آذربایجان می­باشد. همچنین بر اساس یکی از همین کتیبه­ها بایستی اذعان داشت که جهانشاه در صدد ساخت مسجد جامع و مجموعه­ای همچون مجموعه­های سمرقند (ریگستان) و بخارا بوده است که بعدها نیز توسط آق قویونلوها در میدان صاحب آباد تقلید شد. جمع آوری داده­ها در این مقاله به شیوه اسنادی و میدانی انجام شده و به شیوه توصیفی - تحلیلی ارائه می­گردد.

کلیدواژه ها:

مسجد کبود تبریز ، کتیبه ، قراقویونلوها ، تشیع ، تصوف ، حروفیه