فضاسازی ادبی با موتیف های فرهنگی در تاریخ بیهقی

موتیف یا بنمایه، شخصیت یا الگوی معینی است که در هر تمی و یا مفهومی تکرار میشود و در آثار ادبی و هنریخصوصا اگر برگرفته از کهن الگوها، اسطوره ها و آیین های کهن باشد، نشانه قدرتمند زبانی است و ساختار و بار عاطفی آنها را بهشدت تقویت میکند. بر این اساس میتوان چند شاخصه اساسی برای موتیفها برشمرد: در وهله نخست موتیف یک نشانه است و شامل هر ایده، شخصیت، تصویر، کلمه، عبارت یا جملهای میتواند باشد. مهمترین وجه موتیفها این است که در یک اثر یا آثار یک دوره به شکل ساختاری و آگاهانه تکرار میشوند. موتیف ها بار عاطفی قوی دارند و باعث تقویت تم و درونمایه هر روایت و داستانی میشوند. این موتورهای محرکه پرشتاب حتی قادرند در ادوار و آثار دیگر نیز متکثر و بازتولید شوند.خصوصا موتیف های فرهنگی و آیینها و مناسک که رابطه دو سویه فرهنگ و زبان و فراتر از آن لایه های عمیق و متکثری از اثر ادبی را به نمایش میگذارند. بر این مبنا باید گفت فرهنگواره ها اعم از آداب و رسوم، تشریفات، مراسم باریابی، خلعت دادن و... در دربار غزنه، ساختاری بارز و گسترده دارد و بیهقی در تاریخ خود خواسته است به شکل مشروح و جزئینگرانه، آنها را به سطح روایت و فراتر از آن، نمایش درآورد. به عبارتی، کار او این است که بر روی تاریخ و ساختارهای فرهنگی تمرکز و آنها را به موتیفهای تکرارشونده تبدیل کند و باز با این روش، مثلا رنگ و شکل لباس و آداب طبقات و صنوف دربار را به وضوح نشان دهد و نهایتا به زبان طبیعی، وصف بیصنعت و فضای ادبی برسد. از این رو نیازی نمیبیند اثرش را تابع الگوهای ادبی متداول عصر خود و پیرایه های خنثی و غیر ساختاری کند.

کلیدواژه ها:

فرهنگ ، موتیف ، فضاسازی ، صنعت پردازی ، تاریخ.