نقش استحکامات تدافعی در شکلگیری کالبدی شهرهای ایران از گذشته تا امروز (مطالعه موردی: دروازه های قم)

مراجعه به سوابق تاریخی شهر ها نشان میدهد که از دیرباز، استحکامات دفاعی متنوع به دلایل امنیتی، اقتصادیو اجتماعی دارای اهمیت ویژهای بوده است. به عنوان مثال می توان به دروازه، حصار، بارو و خندق اشاره نمود.مطالعهی این ساختارهای دفاعی، اطلاعات مفیدی در ارتباطات شکل گیری اولیه معماری و بافت شهری وگسترش شهرها ارائه خواهد داد . مطالعه ی حاضر، با هدف معرفی و بازشناسی ساختارهای دفاعی و تاثیر آنانبر گسترش کالبدی شهر قم صورت گرفت . در این پژوهش روش تحقیق، از نوع توصیفی-تحلیلی و جمع آوریاطلاعات به شیوه کتابخانه ای بوده و با بهره گیری از مستندات تاریخی از جمله سفرنامه ها و اسناد تصویری وهمچنین استنباط های عقلی به تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان دادند که حصارهاو دروازه های شهر قم در تعریف قلمروهای تحت نفوذ و کنترل دسترسی ها و توسعه های شهر قم موثر بوده اند.این استحکامات در قره تپه، شامل قلعه کوچکی با حصار و برج، در چهار گوشه آن از حدود ۴ تا ۶ هزار سال قبلمیلاد، قلعه دختر در دروان ساسانی تا جدیدترین آنها در مکان کنونی شهر قم مربوط به دوران ناصرالدین شاهقاجار وجود داشته اند. همچنین به دلیل وجود حصارهای بیضی و دایرهای شکل عمدتا گسترش شهر قم تا دورهقاجار هماهنگ با این اشکال بوده است و در دوره پهلوی و دروان معاصر به دلیل از بین رفتن حصار و دروازه ها،شهر شکل خطی با ساختارهای موازی به خود گرفته است.

کلیدواژه ها:

دروازه ها ، ورودی شهری ، قم ، حصار ، برج و بارو