نگاهی به آثار نویافته و ناشناخته قاضی صاعد استوایی (خبوشانی)

قاضی ابوالعلا صاعد ابن محمد استوایی مشهود به خوبشانی ۴۳۲ یا ۴۳۱-۳۴۳ ق از شخصیت های حنفی نامبردار جهان اسلام که در تاریخ بیهقی بارها از او یاد شده و به گفته بیهقی استاد فرزندان سلطان محمود (مسعود و محمد) بوده است. بنا به روایت تاریخ بیهقی در دوری سلطان محمود از خراسان و ورود طغرل سلجوقی قاضی صاعد طرف مشورت مردم و معتمدان نیشابور واقع می شود و با تدبیر و کاردانی او نیشابور از حمله سلجوقیان در امان می ماند. نصایحی که قاضی صاعد در بدو ورود طغرل بدو عرضه می دارد، در دل او کارگر می شود و از قاضی صاعد می خواهد، نصایحش را از او دریغ نکند. از این نصایح در تاریخ حافظ ابرو با عنوان «نصایح صاعدیه» نام رفته است. که اثری ناشناخته و ناپیداست. مسئله اصلی این جستار، احراز هویت و موجودیت این اثر است که بنا به تحلیل هایی از متن تاریخ بیهقی و برخی منابع قابل پیگیری است. کتاب الاعتقاد قاضی صاعد نیز پس از مدتی ناشناختگی به تازگی چاپ شده و نخست بار ابن ابی الوفا در جواهر المضیه فی طبقات الحنفیه آن را به نام قاضی صاعد معرفی نموده است. دیگر اثر قاضی صاعد مختصر صاعدیب است که ابوالفضل بیهقی آن را دیده ودر تاریخ بیهقی از آن یاد کرده است.

کلیدواژه ها:

صاعد استوایی (خوبشانی) ، تاریخ بیهقی ، آثار ، نصایح صاعدیه