آیین نقاره نوازی حکومتی در دوران صفوی و قاجار

فعالیت موسیقیایی رسمی و بزمی در دوران اسلامی ایران، بخصوص از دوران شاه عباس اول صفوی تا اوایل حکومت ناصرالدین شاه قاجار، به طور عمده در مکان هایی وابسته به حکومت به نام نقاره خانه صورت میگرفته است. در نقاره خانه ی حکومتی سازهایی مثل نقاره، سنج،سرنا، کرنا، طبل،گورگه و... برای اهداف نظامی، سیاسی و اجتماعی حکومت همچون شرکت در جنگ ها، مراسم تشریفاتی و پیام رسانی بکار گرفته میشدند. در دوره ی ناصرالدین شاه قاجار، با تاسیس مدرسه دارالفنون به شیوه ی اروپایی و تاسیس شعبه ای به نام موزیک نظام، به تدریج نقاره-خانه های حکومتی ضرورت و جایگاه خود را از دست دادند وصرفا جنبه ی تشریفاتی پیدا کرد؛ در دوره ی پهلوی نیز این آیین از رونق افتاد. اما نقاره خانه ی مذهبی در مجموعه های آرامگاهی که مهمترین آن آستان قدس رضوی و حرم حضرت معصومه در قم میباشند که تا به حال به حیات خود ادامه داده است. از آنجا که نقاره خانه مکانی سازمان یافته و محفلی برای هنرمندان موسیقی رسمی و بزمی بوده است؛ بر این اساس میتوان چنین اظهار نمود که آیین سنتی و ملی نقارهزنی و نقاره خانه ها، سهم بسزایی در شکل گیری، حفظ و بسط نغمات موسیقی اصیلایرانی، تداوم و حیات بخش مهمی از سازهای ایرانی ایفا کرده است.در این پژوهش به بررسی آیین نقاره زنی حکومتی، شامل اهمیت و جایگاه نقاره زنی و نقاره خانه ها در حکومت و جامعه، شرح وظایف نقاره چیان و سرانجام آنها و همچنین به معرفی سازهای کاربردی در دسته های نقاره زنی حکومتی در دوران صفوی و قاجار میپردازیم. این مقاله توصیفی، تاریخی و مطالعات کتابخانه ای در زمینه ی موسیقی ملی ایران در دوران اسلامی تهیه و تنظیم شده است.

کلیدواژه ها:

نقاره زنی ، نقاره خانه ، نقاره چی ، سرنا ، کرنا