بررسی وضعیت تجارت خارجی شهرهای شرقی ایران با تکیه بر اسناد (۱۸۹۶-۱۹۰۳ م. / ۱۲۸۲ ۱۲۷۵ ش.)

کنسولگری بریتانیای مشهد در ۱۳۰۶ق./ ۱۸۸۹م. تاسیس شد. این کنسولگری که درواقع نخستین نمایندگی سیاسی خارجی در مشهد بود، در مدت کوتاهی توانست به بازوی اصلی اجرایی انگلستان در منطقه تبدیل شود. این نمایندگی که به دستور فرمانداری کل هندوستان فعالیت می کرد و کمتر به وزارت امور خارجه این کشور پاسخگو بود، برآوردهای تجاری و اقتصادی خود را به صورت سالانه در قالب گزارش هایی نسبتا جامع به مقامات مافوق ارائه می کرد. اگرچه اسناد به جای مانده از گزارش های هفت سال نخست این کنسولگری به نسبت هفت سال دوم (که موضوع این نوشتار است) درمجموع بهتر تدوین شده است، اما در سال های موردنظر (۱۳۲۱-۱۳۱۳ق./ ۱۸۹۶-۱۹۰۳م.) همچنان می توان آماری دقیق و میدانی از اوضاع و احوال اقتصادی شهرهای شرقی ایران (که عملا حوزه فعالیت کنسولگری مشهد بود) به دست آورد. برشمردن انواع کالاهای وارداتی و صادراتی، شرکای خارجی منطقه ای و بین المللی (به صورت ویژه روسیه، انگلستان و افغانستان) و نیز راه های ترانزیتی موثر در این زمینه، شاکله اصلی گزارش های سالانه را تشکیل می دهد. به نظر می رسد بر اساس محتوای این اسناد، در این هفت سال، دولت روسیه به نسبت دولت انگلیس دست برتر اقتصادی در منطقه را داشته و نمایندگی های بریتانیا تلاش داشتند تا در تناسب با این رقیب دیرینه راهکارهایی ارائه دهند تا این توازن به نفع انگلستان بازگردد. به همین منظور ضمن تحلیل های اقتصادی معمول، سعی کرده اند به برخی ابعاد جامعه شناختی منطقه و نیز عواملی که در این امر موثر هستند نیز اشاره داشته باشند.

کلیدواژه ها:

کنسولگری بریتانیا ، انگلستان ، تجارت خارجی ، مشهد ، روسیه