تاثیر خشکسالی بر فراوانی وقوع پدیده گردوغبار (مطالعه موردی: استان بوشهر)

سابقه و هدف: خشکسالی و گرد و غبار ازجمله مخاطرات جوی هستند که به دلیل عوامل گوناگون در طی سالیان اخیر، مناطق غربی و جنوب غربی کشور را متاثر کرده است. از آنجایی که خشکسالی های متعدد تاثیر بسزایی در پیدایش و تشدید گرد و غبار داشته است، ازاین رو مطالعات مربوط به آن، مهم محسوب شده است. هدف از این پژوهش، بررسی روند تغییرات فراوانی روزهای همراه با طوفان های گرد و غبار(DSI) و میزان ارتباط آن با شاخص SPEI می باشد.مواد و روش: منطقه مورد مطالعه استان بوشهر در شمال خلیج فارس و جنوب غربی ایران قرار دارد. برای بررسی تاثیر خشکسالی بر میزان گرد و غبار از داده های ساعتی و روزانه گرد و غبار و داده های بارندگی ماهانه، دما، رطوبت نسبی و تبخیروتعرق ۷ ایستگاه هواشناسی استان بوشهر با طول دوره آماری ۳۰ ساله (۱۹۸۹-۲۰۱۸) در مقیاس فصلی استفاده شد. برآورد خشکسالی با استفاده از شاخص بارش - تبخیر و تعرق استاندارد (SPEI) و برآورد وقوع گرد و غبار بر مبنای کدهای پدیده ۰۷ و ۰۶ با میدان دید کمتر از یک کیلومتر و روند آن ها به روش آزمون پارامتریک رگرسیون خطی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. همچنین پهنه بندی خشکسالی استان بوشهر در نرم افزار Arc GIS به روش IDW انجام شد. سپس برای بررسی ارتباط اقلیمی با طوفان های گرد و غبار، ایستگاه هایی که شاخص SPEIو همچنین متغیر فراوانی روزهای همراه با طوفان گرد و غبار آن ها دارای روند معنی داری بودند با استفاده از رگرسیون خطی مورد تحلیل واقع شدند.یافته ها: نتایج نشان داد که در دوره ۳۰ ساله استان بوشهر، ۰۶/۷۹ درصد فراوانی دارای خشکی ملایم ، حدود ۹۶/۱۸ درصد فراوانی دارای خشکی متوسط و حدود ۲ درصد فراوانی خشکسالی شدید بوده است. حدود ۲۵/۶ درصد خشکسالی ها مربوط به دهه اول، ۵۰ درصد خشکسالی ها در دهه دوم و ۷۵/۴۳ درصد خشکسالی ها در دهه سوم اتفاق افتاده است. نقشه توزیع مکانی خشکسالی نیز نشان داد، کانون اصلی تمرکز این پدیده در محدوده های جنوبی، مرکز و شمال شرقی نسبت به سایر مناطق استان بیشتر می باشد که جریان های هوایی صحرای عربستان به سمت نواحی مرکزی استان، نبود پوشش گیاهی مناسب و فرسایش خاک و وجود پهنه های ماسه ای و نمکی در این بخش ها این موضوع را مشخص کرده است. همچنین مقایسه درصد وقوع خشکسالی های رخ داده در بازه ۳۰ ساله نشان دهنده احتمال و فراوانی وقوع خشکسالی های ملایم نسبت به خشکسالی های متوسط، و احتمال وقوع خشکسالی های متوسط نسبت به خشکسالی های شدید بیشتر بوده است. همچنین مقدار شاخص DSI برای استان بوشهر با گذشت زمان کاهش داشته است. نتیجه گیری: این مطالعات نشان داد که شاخص DSI طی دوره مورد مطالعه با افزایش شدت خشکسالی، کاهش داشته است و همبستگی آن با خشکسالی طی دوره ۳۰ ساله معنی دار نبوده است. همچنین تلفیق نقشه توزیع پراکندگی خشکسالی و شاخص DSI الگوی یکسانی را نشان نداده است. این موضوع مشخص می نماید عوامل انسانی نقش مهم تری در ایجاد الگوی ناهمگون پراکندگی خشکسالی و شاخص DSI در استان بوشهر داشته است. البته لازم به ذکر است که وضعیت بادهای استان نیز در میزان تولید گرد وغبار و خشکسالی ها اهمیت دارد. در نهایت میزان ارتباط خشکسالی و شاخص DSI همواره با توجه به خشکسالی ها و ترسالی ها، نوسان داشته است.

کلیدواژه ها:

خشکسالی ، گرد و غبار ، استان بوشهر ، شاخص DSI ، شاخص SPEI