ارزیابی اقتصادی اثر به کارگیری روش های مختلف خاک ورزی و تناوب زراعی در کشت گندم دیم

انجام عملیات خاک ورزی مرسوم در اراضی دیم منجر به مشکلاتی نظیر فرسایش آبی و بادی خاک و ایجاد گرد و غبار می شود. علی رغم این که انجام عملیات خاک ورزی حفاظتی در طول دوره آیش، روش شناخته شده ای برای کاهش فرسایش خاک است، اما هنوز عمده اراضی دیم استان همدان تحت خاک ورزی مرسوم قرار دارند. فرسایش خاک در استان همدان عمدتا به علت کاهش کیفیت خاک و تاثیر آن بر کاهش عملکرد محصولات، سالانه هزینه های درون مزرعه ای قابل ملاحظه ای را برکشاورزان منطقه تحمیل می نماید. از طرفی زارعین در صورتی در راستای حفاظت از خاک سرمایه گذاری انجام خواهند داد که منافع حاصله بیش از هزینه های آن باشد. این پژوهش به منظور ارزیابی اقتصادی اثر تناوب زراعی و روش های مختلف خاک ورزی در زراعت گندم دیم، در شهرستان کبودرآهنگ در دو سال زراعی ۹۲-۱۳۹۱ و ۹۳-۱۳۹۲ اجرا گردید. برای این منظور اثرات اقتصادی ناشی از اعمال تیمارها با استفاده از روش بودجه بندی جزئی و شاخص نسبت منفعت به هزینه مورد بررسی قرارگرفت. آزمایش به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. در این تحقیق تاثیر دو تناوب زراعی شامل آیش- گندم و نخود- گندم به عنوان عامل اصلی و روش های مختلف خاک ورزی شامل روش مرسوم (گاوآهن برگرداندار+ سیکلوتیلر)، خاک ورز حفاظتی (گاوآهن چیزل با تیغه های قلمی+ غلتک)، خاک ورزی حفاظتی (گاوآهن چیزل با تیغه های پنجه غازی+ غلتک) و کشت مستقیم (بی خاک ورزی) به عنوان عامل فرعی بر عملکرد و هزینه ها مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نشان داد که در سال خشک (۹۲-۱۳۹۱) تیمار بی خاکورزی (کشت مستقیم) در مقایسه با سایر روش های خاک ورزی حفاظتی عملکرد بیشتری (حدود ۲۵ درصد) نسبت به خاک ورزی مرسوم داشت و از نظر اقتصادی درآمد خالص به میزان ۳۳۵۷ هزار ریال در هکتار افزایش داشته است و دارای نسبت به منفعت به هزینه ۸/۲ است که عدد قابل قبولی است. در سال دوم (۹۳-۱۳۹۲) که آبیاری تکمیلی انجام شد از نظر اقتصادی و میزان عملکرد محصول، تیمار خاک ورزی حفاظتی (گاوآهن چیزل با تیغه های پنجه غازی+ غلتک) نسبت به سایر تیمارهای خاک ورزی برتری داشت. این تیمار نسبت به روش مرسوم عملکرد گندم را ۲/۶ درصد و درآمد را ۲۸۹۷ هزار ریال در هکتار افزایش داد، شاخص نسبت منفعت به هزینه در این تیمار برابر با ۷/۵ است که نشان دهنده توجیه پذیری این روش است. با توجه به نتایج به دست آمده، می توان در کشت دیم گندم روش های خاک ورزی حفاظتی را جایگزین روش مرسوم نمود.

کلیدواژه ها:

آیش ، بی خاک ورزی ، درآمد خالص ، خاک ورزی حفاظتی ، گندم ، منفعت به هزینه ، نخود