ارزیابی اقوال و شبهات مطرح در حیلوله الهی (انفال/۲۴)

یکی از آیات متشابه قرآن که در آن از حیلولت خداوند میان انسان و قلبش سخن گفته است و به سبب روایات ذیل آن، اختلاف شدیدی میان مفسران ایجاد کرده است فراز «...ان الله یحول بین المرء و قلبه ...؛انفال/۲۴» است. برخی از مفسران بدون توجه به قرینه های متصل و منفصل در آیه و با استناد به روایات، جبرگرا شده و ایمان و کفر انسان را درگرو اراده الهی می دانند. برخی با توجه به قرینه ها و با استناد به صدر آیه مبنی بر استجابت خدا و رسول و ذیل آیه که وعیدی برای بازگشت انسان به سوی خداوند است؛ اختیار انسان را در ایمان و کفر دخیل می دانند. نوشتار حاضر به روش تحلیلی و تطبیقی به بررسی محتوایی روایات و نظریه های مطرح مفسران فریقین در مورد «حیلوله» می پردازد. برخی آن را از صفات خدا مثل سلطه، حاکمیت و قدرت و برخی آن را در مورد رابطه انسان و خدا مانند قرب الهی و عالم بودن به انسان و برخی آن را کنایه از مرگ و انفصال دانسته اند. به نظر می رسد به عالم وجود و تکوین ارتباط دارد و مصداق آن حقیقت محمدیه است که بین انسان و قلب او قرار می گیرد و فیوضات الهی را به اذن خداوند به قلب منتقل می کند و دست تقاضای انسان که از آستین نیازمندی بیرون می آید با اختیار صفات جمالی یا جلالی را فرامی خواند که مناسب حال او است.

کلیدواژه ها:

حول ، قلب ، حقیقت محمدیه ، جبرواختیار ، روایات تفسیریه و روایات مصداقیه.