رفع محرومیت عنصر اساسی در نظام حقوقی و قضایی مغولان: چنگیزخان، روح قانون (قرن هفتم و هشتم هجری)

حکومتی که چنگیزخان در آغاز قرن هفتم هجری، برابر با قرن سیزدهم میلادی، در مغولستان تاسیس کرد، از حیث قضایی و حقوقی با دوره پیش از آن، یعنی دوره ستیز و تفرقه قبایل مغول، قابل قیاس نبود. وی در حکومت خود تنها به جنبه­های نظامی اتکا نداشت، بلکه مبانی حقوقی و قضایی جامعه مغولی را نیز مد نظر قرار داد. این نوشتار قصد دارد با رویکرد توصیفی تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه­ای به این پرسش پاسخ دهد که پس از استقرار مغولان در ایران تلقی آنان از منشا حق و عدالت چه بود و برداشت آنان از این مبحث مهم بر چه پایه­ای استوار بود؟ نتایج پژوهش حاکی از آن است که اساسی­ترین منشا حقوق در نظام قضایی و حقوقی مغولان «رفع محرومیت» بود. به عبارت روشن­تر، حق از نظر آنان به معنای رفع محرومیت بود نه برقراری عدالت. این تلقی مغولان با دیدگاه ملل مغلوبه به­ویژه ایرانیان مسلمان در تعارض بود. مغولان، حتی پس از مسلمان شدن، به یاسا و یوسون چنگیزی به­عنوان منبع اصلی حق و عدالت می­نگریستند. از دیدگاه مغولان یاسا و یوسون چنگیزی «روح قانون» بودند. و سنن و دستورات چنگیزخان علت تامه حق و عدالت فرض می­شدند. در همان حال خاندان چنگیزی نیز اطاعت قبایل را به معنای تحقق عدالت می­دانستند.

کلیدواژه ها:

رفع محرومیت ، نظام قضایی ، ایلخانان ، چنگیزخان ، مغولان ، شرع ، یاسا