گونه شناسی اثر مهرهای روسا دوم بر گوی های اورارتویی بسطام

اورارتوها در حدود سده ­های نهم تا هفتم ق.م در نواحی اطراف دریاچه­ های ارومیه در ایران، وان در ترکیه و سوان در ارمنستان حکومت کردند و آثار و کتیبه ­های بسیاری از خود بر جا نهادند. یکی از انواع این اسناد برجای مانده از آن­ها گوی­های گلی هستند. تعداد ۱۴۱۶ گوی در کاوش­ های محوطه بسطام در استان آذربایجان غربی به دست آمده که در موزه ملی ایران نگهداری می­شوند و با وجود ابعاد کوچک اطلاعات مهمی را ارائه می­ کنند. مهرهای استفاده شده بر این گوی­ ها از هر دو نوع جوهرگین و استوانه­ ای بودند که گاه کتیبه داشتند. یکی از انواع اثر مهرهای این گوی­ ها دارای کتیبه روسا دوم اورارتویی است. پیشتر پژوهش­ هایی بر تعداد اندکی از گوی­ها و اثر مهرهای اورارتویی بسطام انجام شده است. نگارنده با پژوهش به روش میدانی و کتابخانه­ای بر کلیه گوی­های بسطام در موزه ملی ایران این پرسش را داشت که آیا اثر مهرهای روسا با یکدیگر تفاوت دارند؟ اگر تفاوتی در آن­ها دیده می ­شود دقیقا چیست؟ آیا فقط یک مهر روسا بر گوی­ های بسطام زده شده است؟ آیا مهر روسا در بسطام مشابه سایر محوطه­ های اورارتویی است؟ بر همین اساس نگارنده در این نوشته گوی­ هایی که مهرنبشته روسا دوم را دارند معرفی و انواع آن­ها را در سه گروه اصلی و سه زیرگروه­ دیگر بنا بر متن کتیبه، جایگاه کتیبه در قیاس با نقش اثر مهر و همچنین اندازه عناصر صحنه اثر مهر بر شمرد. همچنین نگارنده اثر مهر استوانه ­ای روسا دوم را با سایر اثر مهرهای استامپی مشابه در آیانیس و زیویه مقایسه کرده است که بر آن­ها فقط تصویر روسا دیده می ­شود. اثر مهرهایی را نیز که مشابه نمونه بسطام هستند؛ اما، به روسا تعلق ندارند معرفی کرده است. وجود تفاوت­ هایی در جزئیات اثر مهرهای روسا در بسطام نشان از وجود چند عدد و گونه مهر دارد. حتی احتمال دارد تفاوت این مهرها به دلیل تقدم و تاخر زمان تولید و استفاده از آن­ها باشد. در واقع هدف نگارنده بیان آن است که این مهرهای به ظاهر مشابه تفاوت­ هایی دارند که نشان می­ دهد مهرهای متعددی از روسا بر گوی­ های بسطام زده شده است.

کلیدواژه ها:

اورارتو ، روسا دوم ، گوی ، اثر مهر ، بسطام