تعیین سهم تنوع گونه های گیاهی زیرآشکوب در جنگل کاری با گونه های پهن برگ و سوزنی برگ (پژوهش موردی: جنگل کلت مازندران)

سابقه و هدف: تنوع، گونه ­ای ترکیبی از دو مولفه به ­هم پیوسته غنای گونه ­ای و یکنواختی است. مولفه اول غنای گونه ­ای است که مربوط به تعداد گونه­ های حاضر در واحد نمونه ­برداری است؛ و دومین مولفه یکنواختی است که به نحوه توزیع افراد گونه ­ها در محیط اطلاق می­ شود، یکی از مشکل­ های مهم این سنجه ­ها، جدا نکردن سهم این دو مولفه در مقدار سنجه عددی است. روش موثری که برای این منظور ابداع شده است، تجزیه و تحلیل SHE نام دارد. پژوهش پیش­رو نیز با هدف بررسی ترکیب و تنوع گونه ­ای و تعیین سهم هر یک از مولفه ­های تنوع در چهار توده طبیعی، جنگل­ کاری افراپلت، توسکا ییلاقی و زربین در جنگل کلت انجام شد.مواد و روش ­ها: در این پژوهش با استفاده از ۴۰ پلات مربعی شکل با مساحت ۴۰۰ مترمربع که به­ صورت انتخابی در منطقه مورد مطالعه پیاده شد، ابتدا فهرست کلیه گونه­ های علفی به تفکیک فرم رویشی و وفور (درصد تاج پوشش) گونه­ های گیاهی براساس معیار فراوانی - غلبه وان ­درمال ثبت شد، سپس به شمارش گونه ­های چوبی در هر قطعه ­نمونه پرداخته شد. آنگاه داده ­های پوشش علفی و چوبی در نرم افزار اکسل سازماندهی شدند و در نرم­افزار PAST تجزیه ­های غنا (تعداد گونه، غنای مارگالف و غنای منهنیک)، یکنواختی (شانون - وینر)، تنوع (سیمپسون و شانون - وینر) انجام شد. نرمال بودن داده ­ها نیز با استفاده از آزمون کولموگروف - اسمیرنوف و همگنی واریانس ­ها با آزمون لون در نرم­افزار  SASمورد بررسی قرار گرفت و برای تعیین سهم هریک از مولفه ­های غنا و یکنواختی نیز از روش SHE استفاده شد.نتایج و بحث: نتایج مقایسه میانگین سنجه­ های مختلف تنوع مربوط به گونه­ های علفی نشان داد که چهار توده طبیعی، افراپلت، توسکا ییلاقی و زربین از نظر میزان غنا (مارگالف و منهنیک) باهم اختلاف معنی­ دار دارند (P<۰/۰۱). نتایج طبقه ­بندی گیاهان از نظر شکل زیستی به روش رانکایر نیز نشان داد همی­ کریپتوفیت­ ها دارای بیشترین فراوانی هستند، همچنین تجزیه مولفه ­های غنا و یکنواختی در مقیاس لگاریتم طبیعی (تجزیه SHE) برای گونه ­های چوبی در منطقه کلت نشان داد که میزان یکنواختی روند ثابت بین چهار توده دارد و سنجه غنا در توده زربین و توده طبیعی دارای نوسان بوده و روند افزایشی دارد. در توده توسکا ییلاقی سنجه یکنواختی و غنا در تعیین تنوع گونه ­های علفی و چوبی در این منطقه سهم یکسان داشته و در توده زربین سنجه غنا بیشترین میزان را داشت. همان­گونه که در منحنی مربوط به تجزیه SHE می ­توان مشاهده کرد، منحنی غنا (LnS) و یکنواختی (Ln E) همزمان باهم تغییر نمی­کنند و تغییر منحنی غنا بیشتر از یکنواختی است. این امر بیانگر سهم بیشتر غنا نسبت به یکنواختی در تعیین تنوع داده ­های مربوط به گونه علفی و چوبی در منطقه مورد مطالعه است، در واقع این مسئله نشان می ­دهد که با افزایش تعداد نمونه ­ها تنها گونه ­های نادر و غیرمتداول هستند که به اسامی گونه ­های علفی و چوبی اضافه می­ شوند.نتیجه­ گیری: به ­طور کلی نتایج پژوهش حاضر نشان داد که میزان تنوع گونه علفی با توجه به آمیختگی گونه ­ها در توده طبیعی بیشترین مقدار را در این منطقه دارد، از طرفی میزان تنوع و غنا گونه ­های چوبی نیز در توده طبیعی و جنگل ­کاری پهن­ برگ بیشتر از توده سوزنی­ برگ است. بنابراین جنگل­ کاری با گونه­ های پهن ­برگ اثر مثبتی روی تنوع گونه­ های گیاهی منطقه دارد. همچنین مولفه موثر بر سنجه عددی تنوع در چهار توده مولفه غنا (Ln S) است، به این معنی که تغییرات و نوسان­ های شدیدی در گونه ­های گیاهی و ترکیب آن­ها مشاهده شد.

کلیدواژه ها:

افراپلت ، تنوع گونه ای ، تجزیه ساختار جامعه (SHE) ، غنای گونه ای ، نکا- ظالمرود