بوم شناسی و بانک اطلاعات گرده گونه های درختچه ای و کاشته شده علفی شهر تهران: رویکرد مدیریت اکولوژیک و ایمنی شهری

سابقه و هدف: داده ­های علم گرده­ شناسی، در علوم متنوعی چون سیستماتیک­ گیاهی، گرده ­شناسی عسل شامل بررسی و ارزیابی کیفیت وخلوص عسل، گرده­ شناسی هوا، چینه ­شناسی، پزشکی­ قانونی، آب­ و­هواشناسی دیرینه، بازسازی پوشش­ های گیاهی دیرین، پیش­ بینی و شبیه ­سازی وقایع اقلیمی گذشته و پیش بینی وقایع اقلیمی آینده، باستان ­شناسی، رده ­بندی و فیلوژنی و شناسایی حساسیت­ های فصلی، کاربرد دارد. به ­دلیل آن که بسیاری از گونه ­های گیاهی کاشته ­شده و زینتی در گروه عامل­ های آلرژی­ زا محسوب می­ گردند و با توجه به اینکه مطالعات کمی پیرامون گرده شناسی با رویکرد آلرژی­ زایی در ایران تحقق یافته است، بنابراین انجام یک مطالعه گرده ­شناسی و تهیه بانک اطلاعاتی گرده­ شناسی شهر تهران از اهمیت پایه ­ای در مطالعات آلرژی برخوردار است. هدف­ های این مطالعه بررسی صفات ریخت ­شناسی و ریزریخت­ شناسی، طبقه بندی و تهیه بانک اطلاعاتی گرده ­شناسی گونه ­های علفی و درختچه ­ای کاشته­ شده شهر تهران به روش میکروسکوپ الکترونی است.مواد و روش ­ها: شهر تهران با مساحتی حدود ۶۰۰ کیلومترمربع به ­دلیل قرار گیری در دامنه ­های جنوبی البرز، وسعت جغرافیایی و قرارگیری در یک شیب ارتفاعی گسترده از شرایط اقلیمی متنوعی برخوردار است که در برگیرنده گونه­ های متنوع زینتی است. بنابراین با بررسی فلورهای چاپ شده و اطلاعات سازمان فضای سبز شهر تهران لیستی از گونه­ های تاثیرگذار و فراوان تهیه شد. سپس نمونه­ های گیاهی مورد نظر از رویشگاه­ های گیاهی جمع آوری و براساس روش ­های استاندارد، آبگیری و تثبیت شدند. سپس گونه­ های گیاهی با استفاده از فلورهای ایران و ایرانیکا شناسایی شدند. در نهایت دانه های گرده جدا شده از بساک را روی پایه های مخصوص میکروسکوپ الکترونی قرار داده و پس از پوشش دادن نمونه ها با فلز طلا با میکروسکوپ الکترونی نگاره[i] عکسبرداری شدند. سپس دانه­ های گرده براساس منابع معتبر گرده­ شناسی طبقه ­بندی و توصیف گردیدند.نتایج و بحث: نتایج این مطالعه شامل تهیه یک منبع مدون تصویری بومی پیرامون دانه گرده ۱۴۵ گونه درختچه ­ای و علفی کاشته شده شهر تهران می­ باشد. این ۱۴۵ گونه گیاهی متعلق به ۶۵ خانواده گیاهی شامل ۹۵ گونه علفی و ۵۰ گونه درختچه ­ای هستند. خانواده آفتابگردان با ۱۶ گونه و خانواده گلسرخیان با ۱۴ گونه، بیشترین نمونه­ ها را دارا هستند. از ۱۳۱جنس مورد بررسی، ۴۳ جنس آلرژی­ زا گزارش شده ­اند که خانواده آفتابگردان با دارا بودن ۵ جنس آلرژی­ زا و سپس خانواده ­های سرو و زیتون با ۳ جنس آلرژی­ زا بیشترین فراوانی گونه­ های آلرژی­ زا را در بین خانواده ­های مورد بررسی دارند. نتایج این مطالعه نشان می ­دهد که درختچه­ های آلرژی­ زا فراوانی بیشتری نسبت به گیاهان علفی آلرژی ­زا دارند. این در حالی است که درختان و درختچه ­ها به ­دلیل تولید گرده فراوان تر و گرده ­افشانی با باد دارای تاثیرهای آلرژی­ زای بیشتری هستند. دانه­ های گرده­ این گونه ­ها به ­طور معمول کوچک بوده و می ­توانند در مسافت­ های طولانی پراکنده شوند و از ماندگاری بیشتری در هوا برخوردارند. نتایج این مطالعه نشان می ­دهد که گرده ­های آلرژی­ زا نیز از تنوع ریختی بالایی برخوردارند البته تاثیر معنادار ریز ریخت شناسی دانه گرده در ایجاد آلرژی به مطالعات گسترده ­تری نیاز دارد.نتیجه گیری: دستاوردهای این مطالعه به ­عنوان یک الگو جهت مطالعات گرده شناسی و بویژه در پژوهش ­های آسم و آلرژی در کشور کاربرد خواهد داشت. همچنین این مطالعه در راستای تکمیل بانک اطلاعات گرده ­ای و اطلس گرده ­شناسی کشور انجام می­ گردد. نتایج این مطالعه نشان می ­دهد که در شهر تهران گونه ­های گیاهی زیادی بدون در نظر گرفتن ملاحظات آلرژی ­زایی کاشته شده که به ­عنوان یک هشدار مهم جهت مدیران اکولوژی شهر باید مد نظر قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

بانک اطلاعات گرده ای ، گرده شناسی هوا ، آسم و آلرژی