اشارات عرفانی در داستان حضرت یوسف(ع)

شکل­گیری زبان خاص عرفانی، مخصوصا در تاویلاتی که از آیات قرآن ارائه می­شود، ریشه در قرآن دارد؛ به عبارت دیگر، گرایش به تفسیر تاویلی برآمده از قرآن است. در قرآن، بخش زیادی از مفاهیم در قالب تمثیل بیان شده است. وجود این تمثیل ها در حقیقت نزدیک کننده ی هرچه بیشتر مفهوم به ذهن مخاطب است. تفاسیر عرفانی نیز که غالبا صورتی تمثیلی یا تاویلی دارند، از این سبک تمثیلی قرآن به ویژه در تاویل داستان های قرآنی بهره برده اند. در این میان، داستان حضرت یوسف(ع) از جمله داستان هایی است که وجوه عرفانی فراوانی دارد و چندین تفسیر عرفانی از جمله جامع الستین، حدائق الحقایق،کشف الارواح، انیس المریدین و شمس المجالسین(در دست تصحیح و چاپ) به طور خاص، در مورد آن پرداخته شده و این سوره از آغاز تا انجام، به صورت عرفانی تفسیر گردیده است. در تفاسیری همچون کشف الاسرار، تفسیر القرآن الکریم منسوب به ابن عربی و برخی کتب عرفانی نیز این داستان به طور کامل یا به صورت پراکنده و تنها بعضی از مفاهیم و آیات آن، مورد تاویل قرارگرفته است. تاویلات عرفانی این تفاسیر، لغات و مفاهیم آیات سوره ی یوسف و شخصیت ها و حوادث داستان را شامل می شود. برخی از این حوادث در قرآن ذکر شده و برخی دیگر، تنها در تفاسیر آمده؛ بی آن که در خود قرآن بدان اشاره شده باشد. این حوادث زمینه ساز تمثیل هایی است که در آن، عناصر تشکیل دهنده ی یک حادثه دقیقا رو به روی عناصر تمثیلی قرار می گیرد. مقاله ی حاضر ابتدا با نگاهی تطبیقی و تحلیلی به ذکر تاویلات عرفانی تعدادی از لغات و مفاهیم آیات این سوره در تفاسیر و متون عرفانی می پردازد و آن گاه برخی از مهم ترین تاویل هایی را که ذیل شخصیت ها و حوادث قصه نقل شده، نقد و تحلیل می کند.  

کلیدواژه ها:

.قرآن ، ۲. یوسف ، ۳. زلیخا ، ۴. تاویل ، ۵. تفسیر ، ۶. عرفان