ارزیابی شاخص هوموس (Humus Index) در رابطه با متغیر های پوشش جنگلی و گرادیان ارتفاعی

مقدمه و هدف: شاخص هوموس یک نمره عددی مبتنی بر ارزیابی بصری افق­های ارگانیک و شناسایی اشکال هوموس است که می ­تواند ویژگی­ های توده­ های جنگلی و خاک را منعکس کند. هوموس جنگلی حد واسط بین گیاهان و خاک است که تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی و خاک قرار می­گیرد. با حفر پروفیل هوموس و تعیین شاخص آن می­ توان در مورد بسیاری از عوامل بوم­ شناختی اظهار نظر کرد. هدف از پژوهش حاضر بررسی شاخص هوموس و ارتباط آن با مشخصه­ های توپوگرافی، خاک و پوشش جنگلی در امتداد یک گرادیان ارتفاعی در قالب چهار طبقه­ی ۰، ۵۰۰، ۱۰۰۰ و ۱۵۰۰ متر از سطح دریا، در جنگل­های واز واقع در استان مازندران است. مواد و روش ها: در هر طبقه ارتفاعی مشخصه ­های درختی مانند تاج ­پوشش، تراکم، قطر برابر سینه و ارتفاع و همچنین مشخصه­ های توپوگرافی و خاک مانند ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب، رطوبت و دمای خاک در نه قطعه ­نمونه ۴۰۰ متر­مربعی در قالب طرح تصادفی برداشت شد و همچنین برای شناسایی نیمرخ اشکال هوموس در هر قطعه­ نمونه پنج پروفیل ۳۰ × ۳۰ سانتی­متر­ی حفر و بر اساس طبقه­ بندی هوموسیکا شناسایی و طبقه ­بندی شدند. به منظور ارزیابی شاخص هوموس بین طبقات مختلف ارتفاعی از آنالیز واریانس یک­طرفه (ANOVA) و جهت بررسی ارتباط آن با مشخصه­ های مذکور از تحلیل رگرسیون چند­گانه خطی استفاده شد. یافته ها: نتایج نشان داد که بیشترین میزان شاخص هوموس و ضخامت لاشبرگ متعلق به طبقه ارتفاعی ۱۵۰۰ متر بوده است و روند آنها در امتداد گرادیان ارتفاعی افزایشی است. همچنین نتایج رگرسیون چند­گانه بیانگر وجود ارتباط خطی و معنا­دار بین شاخص هوموس و مشخصه­ های توپوگرافی و خاک با ضریب تعیین بالا (۰/۷۶= R۲)، بخصوص دمای خاک با (۰/۰۰۰= P-value) است در حالی که مشخصه­ های پوشش درختی با ضریب تعیین (۰/۳۱= R۲)، به خوبی نمی­توانند پیش­گوی مناسبی برای ارزیابی شاخص هوموس باشند. در این بین مشخصه­ های دمای خاک و تاج­پوشش درختی عواملی هستند که بالاترین آماره t را در رابطه با شاخص هوموس نشان داده ­اند به ­طوری که کاهش دمای خاک و تاج­ پوشش جنگلی باعث افزایش شاخص هوموس شده است. نتیجه­گیری: به ­طور کلی می­توان نتیجه گرفت که با افزایش ارتفاع از سطح دریا، کمیت بخش آلی کف جنگل و شاخص هوموس افزایش می­ یابند و تغییرپذیری آنها بیشتر به واسطه تغییر در مشخصه ­های توپوگرافی و دمای خاک است.

کلیدواژه ها:

Altitude ، Humus forms ، Humusica classification ، Multiple linear regression ، Soil temperature ، Tree species composition ، ارتفاع از سطح دریا ، انواع هوموس ، ترکیب گونه های درختی ، رگرسیون خطی چندگانه ، دمای خاک ، طبقه بندی هوموسیکا