بررسی شیوه های بازنمایی کنشگران اجتماعی در داستان «دره خزان زده» از منظر تحلیل گفتمان انتقادی با بهره گیری از مولفه های جامعه شناختی معنایی (رویکرد ون لیوون)

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی است که زبان را به عنوان عملی اجتماعی در ارتباط با عواملی همچون قدرت و ایدئولوژی موردمطالعه قرار میدهد. با توجه به این رویکرد، پژوهش حاضر کوشیده است تا با کاربست مولفههای جامعهشناختی معنایی، نشان دهد که جلال آلاحمد از طریق بازنمایی شخصیتهای «دره خزانزده»، چگونه به بیان ایدئولوژی خود پرداخته و در پساسقوط رضاشاه، به چه نحو کنشگران اجتماعی آن دوره را به تصویر کشیده است. در این داستان کوتاه، ساختهای زبانی در خدمت مولفههای جامعهشناختی معنایی قرار دارند و از این نظر، الگوی ون لیوون ابزار مناسبی برای تحلیل متن و کشف رابطه میان زبان و ایدئولوژی نویسنده است. پرسش اصلی در این پژوهش، آن است که آیا نویسنده به وسیله بازنمایی کنشگران اجتماعی، توانسته است از ایدئولوژی پنهان خود پرده بردارد؟ یافتههای تحقیق نشان میدهد که این امر، به وقوع پیوسته و آلاحمد با استفاده از شیوههای کتمان، پسزمینهسازی، فعالسازی، منفعلسازی تشخصبخشی و تشخصزدایی، ایدئولوژی و دیدگاههای خود را در داستان بیان کرده است. وی با استفاده از راهبرد کلی «حذف»، هویت مقامات عالیرتبه دولت پهلوی را پنهان میکند و با «پسزمینهسازی»، آنها را کاملا نادیده میگیرد. نهادهای «دولت» و «ارتش» در گفتمان فعالنمایی شده، و «کارگران» و «نخبگان»، منفعلنمایی شدهاند تا با برجسته کردن ستمی که به آنها روا داشته شده است، در کانون توجه مخاطب قرار گیرند.

کلیدواژه ها:

critical discourse analysis ، ideology ، sociological-semantic components ، Van Leeuwen ، Al-Ahamd ، تحلیل گفتمان انتقادی ، ایدئولوژی ، مولفه های جامعه شناختی معنایی ، ون لیوون ، آل احمد.