بررسی و تحلیل ادله ی مثبتان و منکران نظریه حقیقت و مجاز در قرآن

نظریه حقیقت و مجاز تقریری است که در هنگام چند معنای الفاظ یا زمانی که یک لفظ چند دلالت محتمل داشته باشد، استعمال می شود. این نظریه که مورد تایید جمهور علما اهل سنت و تشیع بوده و عملیات تاویل و تفسیر مفسران تحقق یافته است ولی از سوی عده ی مورد چالش قرار گرفته و در تقسیم معنا الفاظ به حقیقت و مجاز اشکال وارد شده است. این مقاله به صورت توصیفی-تحلیلی به هدف بررسی ادله موافقان و مخالفانبه نگارش درآمده است. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که ادله مثبتان مجاز در کلیت خود بر محور ارتباط و کاربرد اجتناب ناپذیر مجاز در ادبیات عرب و نقش آن در زیبا سازی و تکامل کلام و بیان و همچنان در طول مباحث اعجاز قرآن و نقش بلاغت در اعجاز مجاز در بلاغت بررسی می شود. ادله منکران مجاز که متاثر از مبانی ظاهر گرایی و مخالفت با تاویل است، چنان که در این مقاله مورد نقد قرار گرفته مبتنی بر مقدمه های سست و بی بنیان عقلی نه نقلی: همچون دروغ بودگی مجاز، بی پیشینگی مجاز، بی معنا بودن الفاظ مجرد از هر قید و قرینه، اصل بودن حمل بر حقیقت و ...، است. نظریه روح معنا (وضع الفاظ برای ارواح معانی) که با اهل ظاهر در این نکته موافقت دارند که اصل الفاظ قرآن بر استعمال حقیقی است و اما در این که معنای محسوس الفاظ متشابه را بپذیریم یا در معنای آن توقف کنیم موافقت ندارند و با دیدگاه معتقدان مجاز در این نکته موافق اند که الفاظ مشتابه را نمی توان به معنای آن حمل کرد اما معنای مجازی را خلاف اصل می دانند، می توان در جمع منکران محسوب کرد. این دیدگاه همچنان ادله ی محکم و پذیرفتنی ارائه نداده اند. ادله آنان عموما مبتنی بر حدس است.

کلیدواژه ها:

حقیقت ، مجاز ، ادله موافقاق ، ادله مخالفان ، نظریه روح معنا