نگاهی به جایگاه اکوسیستم های رودکناری در برنامه ریزی و مدیریت ساحل رودخانه کارون اهواز

پوشش های گیاهی رودکناری، از عناصر مهم اکولوژیکی هستند که به مرور زمان در امتداد دالان های رودخانه ای شکل می گیرند و گسترش می یابند. حضور این نوع از پوشش های متنوع و غنی از گیاهان بومی و آپدوست در کرانه ی رودخانه ها، اکوتون هایی ارزشمند را در امتداد دالان های رودخانه ای و در مرز بین اکوسیستم خشکی و آبی پدید می آورد. اکوتونها غالبا، به دلیل قرارگیری در مرز و ناحیه ی بینابینی دو اکوسیستم، از تنوع زیستی بالاتری برخوردارند که نمودی از تنوع زیستی در اکوسیستم های مجاور می باشد و به همین سبب از با ارزش ترین ذخایر اکوسیستمی بشمار می روند.لکه های سبز رودکناری به دلیل همجواری با دالان رودخانه و همچنین حضور پوشش غنی گیاهی، دارای مطلوبیت زیستگاهی بالایی برای گونه های مختلف جانوری و پرندگان می باشد و بستر مناسبی برای جوجه آوری پرندگان کوچ رو به شمار می رود. بعلاوه لکه های رودکناری نقش موثری در تنظیم جابه جایی مواد مغذی و رسوبات از بالا دست به پایین دست رودخانه بر عهده دارند. عملکرد مناظر رودکناری به مانند یک سیستم بسیار پویا است که خصوصیات شیمیایی خاک و محیطهای آبی پیرامونی را کنترل می نماید. آنها همچنین نقش موثری در کنترل سیلاب، افزایش نفوذپذیری خاک و تقویت منابع آب زیرزمینی، حفاظت و تثبیت خاک برعهده دارد.متخصصین مختلف بر ضرورت حفاظت از پوششهای گیاهی رودکناری تاکید نموده اند، این درحالیست که بخشی از این اکوسیستم های ارزشمند در بستر شهرهای امروزین و در معرض توسعه های ناپایدار شهری قرار گرفته اند. در اثر رشد بی رویه شهرها و توسعه های نامتوازن و بی ضابطه، لکه های ارزشمند رودکناری گسسته و چندپاره و بخش قابل توجهی از آنها حذف و از بین رفته اند و جای خود را به زیرساختهای حمل و نقل و جاده ها، لکه های ساخت و ساز و یا پارکهای شهری داده اند. به عنوان نمونه ، موقعیت کریدور رودخانه کارون در بستر منظر شهری اهواز مورد بررسی قرار می گیرد. مطالعه ی ساختار منظر شهر اهواز در ادوار مختلف نشان دهنده می تغییرات بسیار در ساختار اکوسیستم های رودکناری است که ابتدا در معرض توسعه های اراضی کشاورزی و سپس تحت کاربری ها و زیرساختهای شهری قرار گرفته اند. رفته رفته با کاهش دبی آب رودخانه در نتیجه می طرح های متعدد انتقال آب و همچنین شرایط تغییرات اقلیمی و خشکیدگی، بستر رودخانه مورد مهندسی و ساحل سازی بیشتر قرار گرفت و بخشی از مقطع آن جهت توسعه ی زیرساختهای حمل و نقل و بوستانها شهری به زیر ساخت رفت. مجموعه ی این اقدامات باعث از بین رفتن بسیاری از لکه های سبز رودکناری در محدوده ی شهری شده است. روندی که تنها به لکه های سبز طبیعی رودکناری محدود نخواهد شد و در نبود یک ارگان متولی واحد از مدیریت شهری می تواند لکه های کشاورزی و نخلستانهای دست کاشت را نیزدر معرض تهدید قرار دهد. بنابراین مطالعه حاضر بر ضرورت توجه به ارزشهای اکوسیستم های غنی و ارزشمند رودکناری کارون درمحدوده ی شهری اهواز و فراتر از آن و همچنین بازنگری در رویکردهای مهندسی شده و روند ساحل سازی به شیوه ی مرسوم فعلی از سوی ارگانهای متولی تاکید می نماید. در مقابل رویکرد برنامه ریزی و طراحی اکولوژیک به عنوان راهبردی جایگزین جهت حفاظت از این اکوسیستم های ارزشمند پیشنهاد می گردد. طبیعتا شناخت دقیق و مطالعات تخصصی مستند نگاری و شناسایی ظرفیت ها و ارزش ها می تواند پایه و اساس سیاستگذاری موثر جهت حفاظت و احیای این عناصر ارزشمند منظر شهری باشد

کلیدواژه ها:

اکوسیستم های رودکناری ، اکولوژی منظر ، اهواز ، حفاظت ، کریدور رودخانه ، منظر شهری.