مطالعه عوامل اجتماعی گرایش جوانان به مصرف قلیان (مورد مطالعه جوانان ۱۷ تا ۳۵ ساله شهر تهران)

مصرف قلیان ازجمله رفتارهای پرخطر محسوب می شود که به ویژه در میان جوانان در حال افزایش است و علاوه بر اینکه مضرات زیادی برای سلامتی دارد، زمینه را برای روی آوردن افراد به سایر مواد دخانی فراهم می سازد. در این تحقیق عوامل اجتماعی گرایش جوانان به مصرف قلیان با استفاده از نظریاتی چون نظریه انحرافات مرتون، نظریه پیوند افتراقی ساترلند و نظریه رفتار مشکل جسور مورد تبیین قرار گرفته است. جامعه آماری این تحقیق که با روش پیمایشی و طراحی پرسشنامه محقق ساخته به گردآوری داده ها پرداخته است، کلیه نوجوانان و جوانان ۱۵ تا ۳۵ ساله ساکن شهر تهران در سال ۱۳۹۷ هستند. پژوهش حاضر با روش نمونه گیری خوشه ای متناسب با حجم و با کمک فرمول کوکران ۲۰۰ نفر از افراد مصرف کننده قلیان را در مراکز عرضه قلیان به صورت تصادفی انتخاب نموده است. شایان ذکر است نمونه مورد نظر به دلیل تراکم زیاد قهوه خانه ها و قلیان سراها در منطقه ۱۱ تهران، از این بخش انتخاب شده است. همچنین میزان آلفای کرونباخ پرسشنامه برابر با ۰.۷۵۶ و این میزان برای شاخص «معاشرت با همسالان» ۰.۶۴۰، «پایبندی دینی» ۰.۸۴۶، «گذران اوقات فراغت» ۰.۶۸۸ و برای شاخص «مصرف قلیان» ۰.۷۶۵ است. یافته ها نشان می دهد سن و وضعیت اشتغال با گرایش به مصرف قلیان رابطه دارد. همچنین ضمن تایید سه فرضیه تحقیق، دو متغیر «پایبندی دینی» (با میانگین ۶۳.۴ و ۰.۲۶r=) و «گذران اوقات فراغت» (با میانگین ۵۰.۸ و ۰.۳۹r=) رابطه معکوس با مصرف قلیان دارند؛ درحالی که «معاشرت با همالان» (با میانگین ۶۵ و ۰.۴۱r=) رابطه مستقیمی با «مصرف قلیان» (با میانگین ۷۲.۸) دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیونی نشان می دهد مهم ترین عامل گرایش جوانان به مصرف قلیان ارتباط با دوستان قلیانی با میزان ۰.۳۹۱ است. همچنین با کاهش پایبندی عملی به هنجارها و اعمال دینی، گرایش جوانان به مصرف قلیان بیشتر می شود که میزان اثرگذاری آن ۰.۲۷۲ است. درنهایت با کاهش تفریحات سالم و دسترسی اندک جوانان به امکانات فراغتی مناسب، مصرف قلیان به نوعی جایگزین این موارد شده و گرایش جوانان به این رفتار پرخطر به میزان ۰.۳۰۸ افزایش می یابد. میزان تبیین کل متغیر وابسته نیز ۰.۴۶۱ است. درنهایت باید گفت گسترش مصرف قلیان حاصل عوامل اجتماعی مختلفی است و این موضوع ضرورت آگاه سازی خانواده ها و نقش نظارتی آنها و نیز اتخاذ سیاست های بلندمدت از سوی نهادها و دستگاه های ذی ربط را دوچندان می سازد. چکیده بلند:مقدمهآسیب های اجتماعی و رفتارهای انحرافی یکی از معضلاتی که جهان امروز با آن مواجه است. اصطلاحا می توان رفتار انحرافی را رفتارهایی دانست که در جهت مخالفت رفتار اکثریت افراد جامعه نوسان داشته و با آن مغایر است. در این حالت انحراف به وسیله افکار عمومی، مشخص و معین می شود (بخارایی، ۱۳۸۷: ۳۹). درواقع انحراف و کجروی، رفتار شکننده هنجار یا رفتاری است که قواعد، برداشت ها یا توقعات هنجاری نظام های اجتماعی را نقض می کند (کوهن، ۱۹۶۸: ۱۴۸). رفتار انحرافی عبارت است از هر رفتاری که اکثریت یک گروه معین، نپذیرفتنی تلقی می کنند، یا به طور نوعی یک پاسخ جمعی منفی را برمی انگیزاند (تیتل، ۱۹۹۵).آسیب های اجتماعی طیف گسترده ای از مصادیق را شامل می شود که یکی از آنها مصرف مواد دخانی است. هرچند همه مواد دخانی- چه به لحاظ ابعاد جسمانی و چه از نظر اجتماعی- در یک رده قرار نمی گیرند، اما مصرف اغلب آنها در زمره رفتارهای انحرافی و پرخطرقرار می گیرد مصرف قلیان ازجمله رفتارهای پرخطر محسوب می شود که به ویژه در میان جوانان در حال افزایش است و علاوه بر اینکه مضرات زیادی برای سلامتی دارد، زمینه را برای روی آوردن افراد به سایر مواد دخانی فراهم می سازد. در این تحقیق عوامل اجتماعی گرایش جوانان به مصرف قلیان با استفاده از نظریاتی چون نظریه انحرافات مرتون، نظریه پیوند افتراقی ساترلند و نظریه رفتار مشکل جسور مورد تبیین قرار گرفته است. ازآنجاکه برخی اقدامات سلبی ازجمله تعطیلی مقطعی قلیان سراها نتوانست در کاهش این معضل تاثیری داشته باشد، بنابراین برای پیشگیری از این مسئله نیاز است مهم ترین عوامل اجتماعی گرایش جوانان به مصرف قلیان شناسایی شود. روش شناسیجامعه آماری این تحقیق که با روش پیمایشی و طراحی پرسشنامه محقق ساخته به گردآوری داده ها پرداخته است، کلیه نوجوانان و جوانان ۱۵ تا ۳۵ ساله ساکن شهر تهران در سال ۱۳۹۷ هستند. پژوهش حاضر با روش نمونه گیری خوشه ای متناسب با حجم و با کمک فرمول کوکران ۲۰۰ نفر از افراد مصرف کننده قلیان را در مراکز عرضه قلیان به صورت تصادفی انتخاب نموده است. شایان ذکر است نمونه مورد نظر به دلیل تراکم زیاد قهوه خانه ها و قلیان سراها در منطقه ۱۱ تهران، از این بخش انتخاب شده است. همچنین میزان آلفای کرونباخ پرسشنامه برابر با ۷۵۶/۰ و این میزان برای شاخص «معاشرت با همسالان» ۶۴۰/۰، «پایبندی دینی» ۸۴۶/۰، «گذران اوقات فراغت» ۶۸۸/۰ و برای شاخص «مصرف قلیان» ۷۶۵/۰ است.یافته های پژوهشیافته ها نشان می دهد سن و وضعیت اشتغال با گرایش به مصرف قلیان رابطه دارد. همچنین ضمن تایید سه فرضیه تحقیق، دو متغیر «پایبندی دینی» (با میانگین ۴/۶۳ و ۲۶/۰=r) و «گذران اوقات فراغت» (با میانگین ۸/۵۰ و ۳۹/۰=r) رابطه معکوس با مصرف قلیان دارند؛ در حالی که «معاشرت با همالان» (با میانگین ۶۵ و ۴۱/۰=r) رابطه مستقیمی با «مصرف قلیان» (با میانگین ۸/۷۲) دارد. همچنین نتایج تحلیل رگرسیونی نشان می دهد مهم ترین عامل گرایش جوانان به مصرف قلیان ارتباط با دوستان قلیانی با میزان ۳۹۱/۰ است. همچنین با کاهش پایبندی عملی به هنجارها و اعمال دینی، گرایش جوانان به مصرف قلیان بیشتر می شود که میزان اثرگذاری آن ۲۷۲/۰ است. درنهایت با کاهش تفریحات سالم و دسترسی اندک جوانان به امکانات فراغتی مناسب، مصرف قلیان به نوعی جایگزین این موارد شده و گرایش جوانان به این رفتار پرخطر به میزان ۳۰۸/۰ افزایش می یابد. میزان تبیین کل متغیر وابسته نیز ۴۶۱/۰ است. بحث و نتیجه گیریاستعمال قلیان پدیده ای است که در سال های اخیر در رده های سنی متنوع و در مناطق مختلف و متعدد کشور گسترش یافته است و از نظر اجتماعی و فرهنگی در حال تبدیل شدن به وسیله ای جهت گرد هم آمدن جوانان و بعضا خانواده ها است، که به نوعی می تواند سایر تفریحات سالم را تحت الشعاع قرار دهد. باید گفت ازآنجایی که افراد ذاتا احتیاج دارند در فضاهایی صمیمی و پرنشاط کنار هم جمع شوند، در صورت نبودن بسترهای اجتماعی مناسب برای گرد هم آمدن های کم خطر، در کنار معاشرت با دوستان قلیانی و ضعف پایبندی دینی، ممکن است این نیاز طبیعی با رفتارهای پرخطر همراه گردد.درنهایت باید گفت گسترش مصرف قلیان حاصل عوامل اجتماعی مختلفی است و این موضوع ضرورت آگاه سازی خانواده ها و نقش نظارتی آنها و نیز اتخاذ سیاست های بلندمدت از سوی نهادها و دستگاه های ذی ربط را دوچندان می سازد.

کلیدواژه ها:

اوقات فراغت ، پایبندی دینی ، جوانان ، رفتارهای پرخطر ، معاشرت با همالان ، مصرف قلیان ، تهران