نقد شعر «زمستان» از منظر نظریه ی روانکاوی لاکان

آراء و نظریه های فیلسوف و نظریه پرداز برجسته ی فرانسوی ژاک لاکان، هم مبتنی بر مفاهیم بنیادین روانکاوی فرویدی است و هم این مفاهیم را با به کارگیری مجموعه ای از اصطلاحات و روش شناسی های نو بسط می دهد. تبیین لاکان از مفهوم ضمیر ناخودآگاه، نمونه خصیصه نمایی از تکمیل و تعدیل نظریه روانکاوی کلاسیک است. توجه لاکان به زبان، خود یکی از ویژگی های فرویدی اندیشه اوست. اما جایگاه و اهمیت زبان در تبیینی که او از ضمیر ناخودآگاه به دست می دهد، از محدوده ی ملاحظات عام زبانی (آنچنان که در نظریه فروید می توان دید) بسیار فراتر می رود. لاکان با بهره گیری از (و همزمان تعدیل) زبان شناسی سوسوری، چهارچوب نوینی برای فهم مفهوم ضمیر ناخودآگاه ایجاد می کند، چهارچوبی که در نظریه فروید وجود ندارد و خود نمونه ای است از بسط و گسترش روانکاوی به شیوه ای میان رشته ای. در نوشته حاضر، نخست نظریه پردازی های زبان مبنایانه ی لاکان درباره ی رشد روانی سوژه را تبیین خواهیم کرد. به این منظور، به طور خاص دیدگاه او را درباره ی «ساحت خیالی» و «ساحت نمادین» و مفاهیم وابسته به این دو اصطلاح مهم بررسی می کنیم. سپس در بخش پایانی این نوشتار، کاربردپذیری مفاهیم لاکانی در نقد ادبی را در قرائتی نقادانه از شعر مفروف «زمستان» سروده مهدی اخوان ثالث خواهیم سنجید.

کلیدواژه ها:

لاکان ، «زمستان» ، ساحت خیالی ، مرحله آینه ، ساحت نمادین ، حیث واقع