شیمی کانی و پتروژنز متابازیت های مجموعه دگرگونی – آذرین شترکوه (جنوب خاور شاهرود) شاهدی بر تکوین حوضه های کششی درون قاره ای نئوپروتروزوییک پایانی

مجموعه دگرگونی- آذرین شترکوه در ۸۰ کیلومتری جنوب خاور شاهرود و در لبه شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. این مجموعه طیف گسترده‎ای از ترکیبات سنگی مانند متاپلیت­ها، متاپسامیت­ها، متابازیت­ها (آمفیبولیت و گارنت آمفیبولیت)، متاکربنات­ها (مرمرهای آهکی و دلومیتی) و متاریولیت­ها را در برمی­گیرد. سنگ مادر متابازیت­ها شامل گدازه­های ­بازالتی، دسته دایک­های دیابازی و توده­های نفوذی گابرودیوریتی کوچک مقیاس بوده است. نظر به فراوانی و اهمیت میان­لایه­های بازالتی و دسته دایک­های دیابازی دگرگون ­شده نسبت به دیگر اجزا، این مقاله به طور خاص به بررسی تغییر و تحولات آنها اختصاص یافته است. بر پایه شواهد صحرایی و سنگ نگاری، افزایش درجه دگرگونی متابازیت­های حاصل از دگرگونی میان­لایه­های بازالتی و دسته دایک­های دیابازی، به تشکیل طیفی گوناگونی از انواع سنگ­ها مانند آمفیبول شیست، آمفیبولیت، گارنت آمفیبولیت و در پایان آمفیبولیت­های میگماتیتی انجامیده است. دما- فشارسنجی مبتنی بر تجزیه شیمیایی نقطه­ای گارنت، آمفیبول و پلاژیوکلازهای سازنده این متابازیت­ها، محدوده دمایی ۶۰۲ تا ۷۱۱ درجه سانتی‎گراد و فشار ۹ تا ۱۱ کیلو بار را برای تشکیل، توقف تبادل و تعادل پایانی آنها مشخص ساخته که بیانگر شرایط دما و فشار رخساره­های آمفیبولیت و آمفیبولیت بالایی است. از دید ژئوشیمیایی، ماگماهای سازنده این گروه از متابازیت­ها دارای ماهیت توله‎ایتی تا کلسیمی- قلیایی بوده‎اند. این ماگماها از ذوب بخشی گوشته سنگ کره‎ای زیر قاره­ای منشا ­گرفته­اند. روانه­های ­بازالتی زیرآبی و دسته دایک­های دیابازی در خلال رژیم های زمین‎ساختی کششی حاکم بر سرزمین­های گندوانایی اواخر نئوپروتروزوییک ایران مرکزی تشکیل شده­اند. این رژیم­های زمین‎ساختی کششی با تشکیل حوضه‎های دریایی- اقیانوسی درون قاره­ای (کافتی یا پشت کمانی) همراه بوده­اند. حوضه­های مورد نظر، در یک بازه­ زمانی کوتاه و در طی یک فرایند جمع­شدگی سریع، بسته و به صورت آمیزه­های زمین ساختی یا منشورهای به­هم افزوده روی پوسته قاره­ای رانده شده­اند. بر پایه سن­سنجی­های صورت­گرفته به روش اورانیم- سرب روی زیرکن­های استخراج ­شده از این متابازیت­ها، این رویداد دگرگونی در فاصله زمانی ۵۲۶ تا ۵۷۷ میلیون سال پیش (برابر اواخر نئوپروتروزوییک و رخداد کوهزایی کادومین در سرزمین­های گندوانایی) صورت گرفته است.

کلیدواژه ها:

دسته‎دایک های دیابازی ، متابازیت ، آمفیبولیت ، کادومین ، ایران مرکزی ، شترکوه ، شاهرود