مطالعه تطبیقی اشراف در بافت اجتماعی ایران باستان و اسلام اولیه از دیدگاه تاریخ مفهومی

اشراف به عنوان مفهومی مهم و پرکاربرد در تحلیل­های اجتماعی، در طول تاریخ یکسان فهمیده نمیشده است و سطوح مختلف مفهومی دارد. مساله اصلی این نوشتار، فهم تاثیرگذاری جهان­بینی دو جامعه ایران باستان متاخر و اسلامی نخستین به عنوان دو خاستگاه اصلی، بر مفهوم اشرافیت در دوره اسلامی تاریخ ایران است. این مساله در قالب این پرسش که جوامع ایران اواخر دوره باستان و جامعه نخستین اسلامی چه فهمی از اشراف داشتند؟ در پی پاسخ برآمد. نوشتار حاضر با تکیه بر روش تاریخ مفهومی بافت اجتماعی جوامع مذکور را مطالعه نموده تا مولفه­هایی مفهومی بدست دهد و در ادامه با تکیه بر روش تطبیقی، مولفه­های اشرافیت در این دو جامعه را با هم مقایسه کرده است. در هر دو جامعه، اهمیت تبار اشرافی بسیار مهم بود، اما ساختار پیچیده­تر اجتماعی در ایران باستان و وابستگی آنان به زمین و ایدئولوژی پادشاهی ایرانیان، سبب شده بود تا  فهم اشراف در مقایسه با ساخت قبیله­ای در میان اعراب تازه مسلمان متفاوت باشد. این تفاوت مفهومی، بر واقعیت اجتماعی اثرگذار بود و در دوره­ی اسلامی تاریخ ایران، مفهومی چندلایه از اشراف را بوجود آورد.

کلیدواژه ها:

اشراف ، ایران باستان ، اسلام ، تاریخ مفهومی ، مطالعه تطبیقی