تبیین مفهوم کمال در مساجد تاریخی ایران

بیان مساله: موجودات جهان اعم از آنچه خلقت طبیعی دارد و یا انسان ساخت است؛ رو به سوی کمال دارند. انسان در زیست و اندیشه خویش سیر کمال جویی را نشان می دهد و این نیاز را در ساخته های خویش نیز بیان می کند. با این حال دیدگاه وی از چیستی کمال بر سنجش احقاق کمال در مصنوعات وی موثر است. مسجد مهم ترین بنای اسلامی و مظهر کالبدی آن است. در این راستا در ابتدا بر مبنای تناظر زمان تحولات کالبدی و اندیشگی در ایران دوره اسلامی، تلاش شده است تا به مطالعه تطبیقی بین شیوه این دو مقوله پرداخته شده و اثرات تغییرات مفهوم کمال در کالبد مساجد تبیین گردد.سوال تحقیق: سوالات تحقیق براین قرار هستند که؛ مفهوم کمال در پهنه فرهنگی ایران دوران اسلامی بر سازماندهی کالبدی مساجد چه اثری نهاده است؟ سیر فرآیند کمال در تغییرات کالبدی مساجد چه روندی صعودی-نزولی را نشان داده و این تحولات چه گزاره ای را بیان می کند؟".اهداف تحقیق: هدف تحقیق بررسی مفهوم کمال در ساخت مسجد در پهنه فرهنگی ایران است.روش تحقیق: روش تحقیق بر مبنای تئوری-زمینه ای و موردکاوی بوده و نحوه گردآوری اطلاعات مبتنی بر داده های اسنادی و کتابخانه ای است. در این راستا با تکیه بر شیوه شناسی معماری ایرانی و نیز تفکیک اندیشه های عرفانی، کلامی و حکمی سامانه تحقیق تعیین گردید. پس از مطالعه تطبیقی بین اندیشه های غالب دوران اسلامی، مشخص می شود که اشارات کالبدی ایشان می تواند در پیرامون سه گزینه نحوه انتظام هندسی، نحوه سامانه دسترسی و سلسله مراتب و نیز نحوه کارکرد نور در فضای عبادی شکل گیرد. از هر دوره تعدادی از مساجد شاخص انتخاب و براساس سه مولفه مذکور، تحلیل صورت پذیرفت.مهم ترین یافته ها و نتیجه گیری تحقیق: نتایج نشان می دهد که بین تحولات اندیشه و کالبد مساجد می توان تغییراتی همسو یافت. این تغییرات نشانگر پیروی نسبی کالبد از مفاهیم حکمی-عرفانی غالب زمان خویش است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در بررسی مفهوم رشد در معماری می بایست از مفهوم تکوین کالبدی به جایگزین مفهوم کمال استفاده نمود.

کلیدواژه ها:

مسجد ، ایران ، کمال کالبدی ، تکوین ، سیر تاریخی