خوانش مفاهیم اخلاقی نهج البلاغه با تکیه بر استلزام ارتباطی

توجه به مقوله­ های غیر زبانی در پژوهش ­های حوزه زبان­شناسی، از جمله کاربردشناسی از اهمیت بسیاری برخوردار است. در نظر گرفتن بافت و سیاق و عنصر انسانی همراه با روابط بینافردی در تحلیل متون موجب دست یابی به معانی پنهان و ناگفته­ هایی می­شود که اگر چه ظاهرا در کلام مطرح نشده­ اند، اما جزء جدایی ­ناپذیر آن به ­شمار می­روند. این ناگفته ­ها و معانی ضمنی که «استلزام ارتباطی» نامیده می­شود، در پی نقض اصول همکاری گرایس (Grice, ۱۹۷۵) به دست می آید. مقاله پیش­رو، کوشیده با روش توصیفی تحلیلی و با خوانش کاربردشناختی، استلزام ارتباطی و معانی تلویحی و ضمنی را در دو حوزه اخلاقی آفات زبان و احسان و نیکی در نهج ­البلاغه مورد بررسی قرار دهد، تا از این رهگذر به فهم و تفسیر دقیق­تری از آن­ها دست یابد. برای انجام این پژوهش، ۷۱ پاره ­گفته با موضوع آفات زبان و احسان و نیکی انتخاب شد و مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. برآیند پژوهش نشان داد که امام (ع) با بینشی عمیق و به مقتضای موقعیت و شرایط، بیشتر از واژه ها و تعبیرهایی بهره برده ­اند که زیرمجموعه استلزام سنج ه­ای و عمومی قرار دارد که دو نوع مهم از انواع استلزام به شمار می آیند. در پاره گفته های بررسی­ شده، فزونی استلزام سنج ه­ای بر تعیین منزلت و جایگاه مفاهیم مورد نظر اشاره می­کند و استلزام عمومی بر میزان اهمیت محتوای کلام  دلالت دارد. از میان ویژگی­های استلزام نیز این یافته به دست آمد که حذف نکردن استلزام، نشان­گر ثبات عقیده و موضع امام علی(ع) در مفاهیم اخلاقی یاد شده است و تغییر ظاهری پاره گفته ها، ناشی از تناسب کلام با موقعیت­ های گوناگون است.

کلیدواژه ها:

کاربردشناسی ، اصول همکاری گرایس ، استلزام ارتباطی ، معانی ضمنی ، نهج­ البلاغه ، اخلاق