روش های کنترل و مرمت آبکندها در استان های مختلف ایران

بخشی از طرح ملی طبقه بندی مورفوکلیماتیک آبکندهای ایران در پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری به مقدار تولید رسوب و اقدامات احیایی برای کاهش خسارت ناشی از گسترش آن ها پرداخته است. نتایج این پژوهش، نشان داد که آبکندهای ایران در دو طبقه آبکندهای کوچک (عمق کوچک تر از یک متر) و متوسط (عمق یک تا ۱۰ متر) قرار دارند. به­ طور متوسط، هر متر از آبکندهای ایران حدود ۱۹ مترمکعب رسوب تولید کرده است. آبکندهای ایران عموما در اراضی زراعی دیم و مراتع و در خاک های با بافت لوم، لوم شن و لوم رس پراکنش دارند. تخریب مراتع، تبدیل اراضی مرتعی به زراعی و باغ، ساخت راه ها و آبگذرهای جاده ای غیراصولی از مهمترین علل اصلی ایجاد و گسترش آبکندهای ایران هستند. پژوهش حاضر نشان داد که بالغ بر ۵۰ درصد از آبکندهای ایران فاقد اقدامات مدیریتی و احیائی بوده، به طوری که در برخی از استان ها، ۹۰ درصد آبکندها فاقد اقدامات و در برخی دیگر، ۳۰ تا ۵۰ درصد هیچ گونه اقدام حفاظتی دریافت نکرده اند. در بیشتر استان­ ها از اقدامات سازه ای مانند سدهای اصلاحی خشکه­ چین، سنگ و سیمانی و توری سنگی استفاده شده که بیشتر با هدف کنترل رسوب بوده است. بیشتر اقدامات در آبکندهای کوچک و تعدادی نیز در آبکندهای متوسط صورت گرفته است. اقدامات مدیریتی برای پیش گیری از ایجاد آبکند مخصوصا در اراضی دیم بسیار ناچیز بوده است و توجه جدی به طراحی و ساخت آبگذرهای جاده ای و راه های مناطق کوهستانی و پرشیب ضروری است. در ایران، از روش های گیاهی و بلانکت و سنگریزه کمتر استفاده شده است. تخریب و رهاسازی آب انبارهای قدیمی نیز در ایجاد و گسترش آبکندها نقش داشته است.

کلیدواژه ها:

ایجاد آبکند ، بلانکت ، کنترل رسوب ، تخریب مراتع ، سدهای اصلاحی