فرآیندشناسی مطالعات میان رشته ای در پژوهش های قرآنی؛ نمونه موردی: واژه «شاکله» در آیه ۸۴ سوره اسراء

امروزه پیچیدگی های مفهومی در ارتباط با برخی مفاهیم قرآنی، افق های نوینی در این نوع از پژوهش ها فراسوی محققان گشوده است. از جمله می توان به اقبال محققان به الگوهای روشی مطالعات میان رشته ای به صورت تخصصی در یک دهه اخیر اشاره داشت. جستار پیش رو از دو حیث روش و موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ از جهت موضوع به واکاوی مفهومی «شاکله» پرداخته است؛ واژه ای که به رغم تک کاربرد بودن آن در قرآن کریم معانی مختلفی را در طول سنت تفسیری از سوی مفسران به خود اختصاص داده و همچنان به دلیل همین پیچیدگی مفهومی، ضرورت ورود به حل مساله از منظر مطالعات میان رشته ای را موجب شده است. از جهت روش نیز با برگزیدن رویکرد تلفیقی به مطالعات میان رشته ای، سعی در تبیین بهتری در معنای «شاکله» در قرآن کریم با نگاهی فرایند محور دارد. از میان دو رویکرد کل نگر و تلفیقی به مطالعات میان رشته ای، این تلفیق گراها هستند که معتقدند از طریق نگاهی فرآیندمحور می توان به تلفیق دست یافت. دو مرحله اساسی در این ارتباط می توان در نظر گرفت: ترسیم بینش های رشته ای و تلفیق این بینش ها. غالب نظریه پردازان فرآیند میان رشته ای، تمامی مراحل مورد نظرشان را ذیل این دو قسمت اساسی قرار داده اند. با وجودی که اتفاق نظر خوبی پیرامون اصل نگاه فرآیندی در میان این نظریه پردازان وجود دارد، اما در تعداد مراحل اختلاف شدیدی دیده می شود. با توجه به جمع بندی زوستاک از این مراحل، پنج مرحله زیر برای فرآیند میان رشته ای پیشنهاد می شود: الف. شناسایی مساله یا پرسش پژوهش؛ ب. شناسایی رشته ها، روش ها، نظریات و پدیده های مرتبط با پرسش، مساله یا موضوع اصلی؛ ج. زمینه مندسازی مساله مورد نظر در رشته های مرتبط و ایجاد بینش های مرتبط با مساله؛ د. ایجاد زمینه مشترک، و ه. ایجاد ادراک جامع و آزمون آن. در این مقاله تلاش شده تا حد امکان مراحل یاد شده در تبیین مقوله پیچیده «شاکله» به کار گرفته شود.

کلیدواژه ها:

قرآن کریم ، شاکله ، مطالعات میان رشته ای ، فرآیندشناسی ، تلفیق بینش ها ، زمینه مشترک