بازنگری در ماهیت کاربری و گاه نگاری نیایشگاه های دستکند آذربایجان ایران

شمالغرب ایران، به دلیل شرایط جغرافیایی، اوضاع سیاسی - مذهبی و اجتماعی که در طول تاریخی داشته، بستری مناسب برای شکلگیری فضاهای دستکند بوده است. در این منطقه، تاکنون فضاهای دستکند متنوع با کاربریهای مختلف کشف و شناسایی شده است. در این میان، فضاهای دستکند نیایشگاهی، یکی از سالمترین و درعین حال شاخص ترین فضاهای دستکند محسوب میشود. تاکنون پژوهشهایی در رابطه با این فضاها انجام شده و کاربری و گاه نگاری آنها بیشتر با تاکید بر معابد مهری متعلق به دوران اشکانی در نظر گرفته شده است؛ با اینحال فرضیه های مطرح شده بدون پشتوانه علمی مناسب بوده و دالیل کافی برای انتساب آنها به آیین مهرپرستی در دست نیست. بر همین اساس لزوم مطالعه و بازنگری در نظریات پیشین وجود دارد؛ بنابراین در پژوهش حاضربه صورت موردی سه فضای دستکند امامزاده معصوم، آباذر و قدمگاه با روش مطالعات تطبیقی و تحلیل تاریخی - تفسیری ، مورد مطالعه و ارزیابی مجدد قرار گرفته است. این پژوهش به دنبال پاسخ به پرسشهای اساسی زیر است؛ .۱ فضاهای دستکند مذکور از نظر گاهنگاری متعلق به چه دورانی هستند؟ .۲ نیایشگاه های دستکند مورد مطالعهاز نظر ماهیت کاربری به کدام گروه های دینی - مذهبی تعلق دارد؟ در پاسخ به پرسشهای بالا نگارندگان، براساس بررسی باستان شناختی، سبکشناختی عناصر معماری بهخصوص پوشش فضاها، چشمانداز محوطه، مطالعات تاریخی و سایر شواهد باقیمانده، ضمن رد فرضیه مهرابه بودن این فضاها، گاه نگاری آنها را متعلق به دوران اسلامی با کاربریهای معابد بودایی و خانقاه در نظر گرفته اند.

کلیدواژه ها:

آذربایجان ایران ، معماری دستکند ، نیایشگاه ها ، دوران اسلامی