بازنمایی واقعیت در سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری: از داستان پردازی تا گفتمان سازی

بسیاری از راویان تاریخ های کلاسیک فارسی سعی می کنند به صورت خودافشایی یا غیرمستقیم، عینیت گرایی یا بی طرفی خود را با مخاطب در میان بگذارند؛ از میان این مورخان، «مولف راوی» سلجوقنامه با وجود سال ها خدمت در دربار و معلمی دو تن از شاهان سلجوقی، آشکارا در درون متن چنین ادعایی نمی کند، ولی با ارجاع به نشانگان متنی می توان به شکل هایی از تکاپوی غیرمستقیم وی دست یافت که سعی می کند روایت خود را درست، دقیق و خالی از موضع گیری بنمایاند تا ضمن جلب اعتماد مخاطب، واقعیت ها را به شکلی ویژه تولید کند یا رواج دهد. این نوشتار انواع گفتمان سازی و مداخله آگاهانه یا ناآگاهانه مولف-راوی سلجوقنامه را در برساختن واقعیت یا واقعیت های تاریخی آل سلجوق، با استناد به تمایز نهفته در دو اصطلاح روایت شناختی «داستان» و «گفتمان» و نیز با تکیه بر انواع گفتمان در صورت بندی ژپ لینت ولت طبقه بندی و تحلیل کرده است. نتیجه نشان می دهد که مولف راوی دانسته یا نادانسته در قالب انواع گفتمان وجهی، توضیحی، انتزاعی، عاطفی و ارزیابی کننده با فروعات آن ها، سطوحی از واقعیت را به نفع یا علیه کسانی سوق داده یا تثبیت کرده است که پیامد آن، مشروعیت بخشی به برخی رخدادها و اشخاص یا مشروعیت زدایی از آن هاست.

کلیدواژه ها:

روایت تاریخی ، سلجوقیان ، سلجوقنامه ، واقعیت ، عینیت گرایی ، داستان ، گفتمان