از انای محمود تا انای مردود

در طول تاریخ تصوف اسلامی با سه انا مواجه ایم که از سوی جمعی از صوفیان و علما مورد نقد و بررسی قرار گرفته، و در باب آن تفاسیر و اقاویل مختلفی در قالب عبارات رمزآمیز و شطح وار بیان شده است؛ قرآن کریم به دو «انا» اشاره کرده، انایی که از زبان ابلیس و به تبع آن از جانب فرعون بیان گردید، که البته این هر دو انا به تلقی اهل شریعت مذموم است؛ سومین انا­ به گواهی تاریخ از حسین بن منصور حلاج در برابر فرعون زمانه، خلیفه عباسی، فریاد شد و ازسوی عده ای از برجستگان قله های تصوف مورد تایید و تفسیرهای گوناگون قرارگرفت. به «انایی» که ­از نور و عشق الهی نشات گرفته، انای محمود؛ و به انایی که نشان از عقل دارد، انای مردود می گویند؛ این مقاله، ضمن پاسخ به این پرسش که حلاج در پی یافتن انسان خدایی بود و یا خدای انسانی؟ به تحلیل و توصیف دو انای مردود و محمود؛ و در باب راز ومنشا انا الحق­حلاج که براساس تکلیف دینی­ و رسالت انسانی با توجه به اوضاع سیاسی- اجتماعی زمانه فریاد گردید، به نقد و بررسی­می­پردازد.

کلیدواژه ها:

خدا ، قرآن ، حلاج ، انا الحق ، فرعون