مقایسه و بررسی آراء بلاغی عبدالقاهر جرجانی و فخر رازی در مبحث تقدیم و تاخیر (با تاکید بر نفی شمول و شمول نفی)

تفاوت نگاه اندیشمندان مسلمان در حوزه دانش بلاغت سبب شد تا نظریه پردازان با رویکردهای مختلف خود به تعریف مقوله های بلاغت بپردازند. تا جایی که بلاغت دانان از یک مقوله بلاغی تعریفی متفاوت ارائه داده اند. زمینه ها و پیامدهای بعضی از این رویکردها در بلاغت عربی با جدایی بلاغت از ذوق ادبی و اتخاد رویکرد عقل گرایانه انکار ناپذیر است. در پرتو اهمیت مساله که اختلاف در شیوه تحقیق دانشمندان حوزه بلاغت است، مقاله حاضر می کوشد به روش توصیفی – تحلیلی به مقایسه و نقد دیدگاه عبدالقاهر جرجانی (۴۷۱ ه) و فخر رازی (۶۰۶ ه) با تکیه بر رویکرد کلامی – فلسفی رازی در مبحث تقدیم و تاخیر با تاکید بر باب سلب عموم و عموم سلب بپردازد. نتایج بررسی حاکی از این است که دو بلاغت دان در تعریف عموم سلب هم عقیده و در سلب عموم تعریف یکسانی ارائه نداده اند؛ به گونه ای در نگاه کلی می توان گفت که پیامد رویکرد کلامی – فلسفی رازی در ضعیف بودن استنباط او از کلام جرجانی نمایان است و علت آن، تناقض گویی هایی است که وی در تعریف دلالت التزامی دارد و اینکه در نفی عموم ملزم به پذیرش ذوق می شود که شالوده اصلی مبانی نظری جرجانی است، این روش او باعث شد از سلب عموم تعریف های چندگانه و متناقضی داشته باشد. از سویی دیگر، آیاتی در قرآن وجود دارند که با نظر جرجانی در نفی شمول سازگاری ندارند.

کلیدواژه ها:

عبدالقاهر جرجانی ، فخر رازی ، تقدیم ، تاخیر نفی شمول ، شمول نفی