محصولات باغبانی شهری چقدر سالم هستند؟ بررسی تجمع فلزات سنگین در سبزیجات پرورش یافته در داخل شهر تهران

سابقه و هدف: افزایش رشد جمعیت و شهرنشینی و گسترش روزافزون آن در سراسر جهان، تقاضا برای امنیت غذایی و خودکفایی برای تولید غذا در شهرها را افزایش داده است. در این موقعیت فعالیت هایی در حوزه کشاورزی در محیط شهر به شیوه های مختلف سنتی (کشت در سطح زمین و بستر خاک) و جدید (کشت در پشت بام و بستر آبی) ظهور پیداکرده و پژوهش های زیادی در این باره انجام شده و مزارع بسیاری در سطح شهر و به شیوه های مختلف در سراسر جهان به وجود آمده است. با این حال هنوز چالش هایی برای گسترش این نوع کشاورزی وجود دارد و تحقیق های اندکی به منظور بررسی سلامت محصولات پرورش یافته در این مکان ها به ویژه تجمع آلاینده های هوا در این محصولات انجام شده است. هدف این تحقیق بررسی سلامت گیاهان پرورش یافته در محیط شهری (در دو قسمت پشت بام و حیاط یک ساختمان مسکونی) و ارزیابی تجمع غلظت آلاینده ها در میوه بادمجان (Solanum melongena var. Depressum L.) و فلفل دلمه ای (Capsicum frutescens var. Grossum (Mill.)) بود. مواد و روش­ها: دو نمونه سبزی فلفل دلمه ای و بادمجان در پشت بام و حیاط یک ساختمان مسکونی با ارتفاع ۱۵ متر در منطقه ۷ شهر تهران در قالب طرح کاملا تصادفی با شش تکرار کشت شدند. همچنین به منظور مقایسه سلامت میوه این محصولات با محصولات پرورش یافته در خارج شهر، نمونه هایی از همین محصولات، از مزرعه های حومه ورامین و کرج، تهیه شدند. غلظت فلزات سنگین مولیبدن، کروم، مس و منگنز (Mo, Cr, Cu, Mn) در میوه فلفل دلمه ای و بادمجان پرورش یافته در داخل شهر تهران بررسی و با محصولات پرورش یافته در مزرعه های خارج از شهر مقایسه شدند. همچنین مقدار غلظت فلز سنگین سرب و کادمیوم (Pb و Cd) در نمونه های کشت شده در شهر با استاندارد اتحادیه اروپا و استاندارد ملی ایران مقایسه شدند. هضم نمونه ها توسط مایکروویو و پردازش و خوانش نتایج توسط دستگاه ICP-MS انجام شد. داده ها توسط نرم افزار  SASو Excel با استفاده از آزمون دانکن تجزیه شدند. نتایج و بحث: نتایج به دست آمده نشان داد که غلظت فلزات سنگین در اکثر میوه های پرورش یافته در شهر به صورت معنی دار در سطح ۵ درصد بالاتر از نمونه های پرورش یافته در خارج از شهر هستند، به جز فلز سنگین Cr در بادمجان که نمونه خارج از شهر غلظت بالاتری را نسبت به بادمجان پرورش یافته در هر دو محل کشت شهری، نشان داد و فلز سنگین Cu که در هر دو گیاه بادمجان و فلفل دلمه ای، نمونه خارج از شهر غلظت بیشتری نسبت به نمونه پشت بام داشت. کروم در بادمجان مزرعه ۵۶/۱ برابر بادمجان حیاط و ۵۸/۱ برابر بادمجان پشت بام بود و غلظت مس در بادمجان و فلفل دلمه ای مزرعه ۲۲/۱ و ۲۴/۱ برابر بیشتر از نمونه پشت بام بود. همچنین جز سرب (Pb) که در برخی از نمونه های بادمجان پشت بام، فلفل دلمه ای پشت بام و فلفل دلمه ای حیاط؛ به ترتیب ۱۸/۰، ۶۳/۰ و ۱۴/۰ میلی­گرم در هر کیلوگرم ماده خشک (mg/kgDW)  و به صورت معنی دار (در سطح ۵%) بالاتر از حد مجاز بود، سایر نمونه ها غلظتی پایین تر از حد مجاز را برای سرب و کادمیوم بر طبق استاندارد اتحادیه اروپا و استاندارد ملی ایران نشان دادند و این اختلاف در سطح ۵% معنی دار بود. نتیجه­ گیری: به طورکلی می توان نتیجه گرفت که تمام محصولات پرورش یافته در منطقه ۷ شهر تهران ازنظر مقدار فلز سنگین Cd سالم و مطابق با استانداردهای بین المللی و در سطح نمونه های پرورش یافته در خارج شهر بودند اما اکثر نمونه ها دارای مقدار بالاتر از حد مجاز از نظر مقدار فلز سنگین سرب بودند. همچنین غلظت سایر فلزات سنگین در اکثر نمونه های پرورش یافته در داخل شهر بالاتر از نمونه های پرورش یافته در خارج از شهر بود که می تواند به دلیل ترافیک بالا، موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی نامناسب باشد.

کلیدواژه ها:

آلودگی هوا ، امنیت غذایی ، باغبانی شهری ، تولید در پشت بام ، فلزات سنگین