اندازه گیری و تحلیل شاخص های عمومی بهره وری به تفکیک بخش های اقتصادی ایران؛ با رویکرد نوین

اندازه گیری بهره وری روش مناسبی برای ارزیابی عملکرد فعالیت های اقتصادی به شمار می آید. این مقاله، روش جدید و متناسب با نظام آماری ایران برای اندازه گیری شاخص های بهره وری مبتنی بر ارزش خدمات مولد سرمایه (بر اساس آمارهای حساب های ملی SNA۹۳ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران) را معرفی می کند که امکان محاسبه شاخص های مذکور را با جامعیت تمام فعالیت های اقتصادی (به ویژه فعالیت های خدماتی) میسر می سازد. همچنین برای اولین بار شاخص های بهره وری جزئی و کلی عوامل تولید (شاخص های عمومی بهره وری) به تفکیک ۱۷ بخش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران برای دوره ۱۳۸۵-۱۳۷۵ اندازه گیری و تحلیل شده است. به منظور محاسبه شاخص های بهره وری فراتر از عوامل نیروی کار و سرمایه و در نظر گرفتن برون سپاری و اثرات توزیع مجدد منابع بین فعالیت ها، از ارزش ستانده به عنوان خروجی در اندازه گیری شاخص های بهره وری استفاده شده است. در ضمن، شاخص بهره وری کل عوامل (TFP) با استفاده از تقریب ترنکوئیست شاخص دیویژیا محاسبه شده است. بر اساس نتایج به دست آمده از اندازه گیری شاخص های بهره وری در دوره ۱۳۸۵-۱۳۷۵، موفق ترین بخش در استفاده بهینه از منابع، بخش کشاورزی است که توانسته است حدود ۴۷ درصد از رشد تولید خود را از طریق ارتقای بهره وری کل عوامل به دست آورد. در مقابل، بخش های استخراج نفت و گاز و پالایش، سایر معادن، تامین آب، برق و گاز، ماهیگیری، هتلداری و اداره امور عمومی، دفاع و تامین اجتماعی در ارتقای بهره وری ناموفق بوده اند و تمامی رشد تولید خود را از طریق استفاده بیشتر از منابع به دست آورده اند. در مجموع، نتایج این مطالعه نه تنها موجب فراهم سازی مقدمات و بررسی های لازم برای اجرایی نمودن ماده ۷۹ قانون برنامه پنجم توسعه کشور در زمینه اندازه گیری شاخص های بهره وری خواهدشد، بلکه باعث افزایش دقت اندازه گیری شاخص های بهره وری و تفکیک بیشتر آن در سطح بخش های اقتصادی و ارزیابی دقیق تر عملکرد این شاخص ها در ایران و مقایسه با سایر کشورهای موفق می گردد. در نهایت نیز برای رفع نارسایی های نظام آماری کشور از منظر اندازه گیری دقیق تر بهره وری، توصیه هایی ارائه شده است. 

کلیدواژه ها:

اندازه گیری بهره وری ، بهره وری کل عوامل ، سرمایه انسانی ، سرمایه اجتماعی ، فناوری