اثرهای ناشی از تغییرهای کاربری زمین بر کیفیت آب کشاورزی در دشت کرمان با استفاده از روش سنجش از دور

سابقه و هدف: کاربری زمین همواره یکی از مهم ترین شاخص هایی بوده است که انسان از طریق آن محیط زیست خود را تحت تاثیر قرار داده است. کاربری فعالیتی است که انسان از طریق مصرف منبع­ های طبیعی زمینه ­های رشد و پیشرفت اجتماعی اقتصادی خود را فراهم کرده و در عین حال ساختارها و فرآیندهای موجود در محیط زیست را تغییر می دهد. یکی از مهم ترین منبع­ هایی که در این دهه از طریق تغییر کاربری زمین مورد آسیب قرار گرفته است، منبع­ های آب بویژه آب زیرزمینی است. با توجه به اهمیت منبع ­های آب زیرزمینی در تامین آب شرب و کشاورزی، پایش کیفی و توزیع زمانی و مکانی روند تغییرهای آن، از مبحث­های مهم در برنامه ریزی و مدیریت منابع آب است. از این رو تحقیق حاضر به بررسی اثرهای ناشی از تغییر کاربری بر کیفیت آب زیرزمینی در دشت کرمان می ­پردازد. مواد و روش­ ها: برای تهیه نقشه کاربری زمین دشت کرمان از تصویرهای ماهواره لندست ۵، ۷ و ۸ که به ترتیب دارای سنجنده­های TM (۱۳۶۵)، ETM+ (۱۳۸۰) و سنجنده OLI (۱۳۹۵) می­ باشند، استفاده شد. همچنین به منظور بررسی روند تغییرهای کیفی منبع­ های آب زیرزمینی دشت کرمان از آمار و اطلاعات سال­ های ۱۳۸۱ و ۱۳۹۶ استفاده شد. سپس نقشه­ های پارامترهای کیفی در محیط ARC GIS ۹.۳  ترسیم شد. در ادامه این نقشه ­ها با استفاده از طبقه بندی برای مصرف­ های کشاورزی بر اساس روش ویلکوکس پهنه بندی شدند و منطقه­ های بحرانی و آلوده روی آن­ها مشخص گردید. نتایج و بحث: با استفاده از تصویر­های ماهواره­ای منطقه مورد بررسی به سه واحد کاربری تقسیم شده است. این واحدها شامل منطقه­ های مسکونی، زمین کشاورزی و زمین مرتعی است. کیفیت آب کشاورزی را از روی دیاگرامی به نام دیاگرام ویلکوکس به­دست آمد. نقشه های پهنه بندی مکانی پارامترهای آب زیرزمینی برای مصرف ­های کشاورزی بر اساس روش ویلکوکس ترسیم شده است. در نهایت با روی هم انداختن لایه­ های SAR و EC با نرم افزار  ArcGIS۹.۳ وضعیت کیفی آب منطقه برای مصرف ­های کشاورزی بر اساس طبقه بندی ویلکوکس در سال­های ۱۳۷۵ و ۱۳۹۳ تهیه شد (شکل ۶) و مساحت هر کدام از گروه­ ها محاسبه گردید. نتیجه­ گیری: همچنین تغییرهای کاربری نشان داد که در کلاس کاربری مرتع روند کاهشی اتفاق افتاده است. به طوری که در مدت ۳۰ سال ۱/۶۹۱ کیلومترمربع از سطح زمین­های مرتعی کاهش یافته است. همچنین سطح زمین ­های کشاورزی و منطقه­ های مسکونی افزایش یافته، که این افزایش به مراتب بیشتر از زمین­ های کشاورزی است. بر اساس طبقه بندی ویلکوکس پارامترهای  EC و SAR در مدت این دوره روند رو به افزایش داشته، ولی روند افزایش پارامتر EC بیشتر بوده است. برای پارامتر EC، کمابیش بیشتر منطقه دارای میزان بالایی از این عنصر می باشد، که شدت آن در قسمت­های غرب منطقه بیش از دیگر منطقه ­ها است و با گذشت زمان بر شدت آن افزوده شده است. برای عنصر SAR نیز بررسی ­ها نشان داد که میزان این عنصر در سال ۱۳۸۰ در تمامی منطقه در کلاس خوب قرار داشته و در سال ۱۳۹۳ بخش­ های غربی منطقه مورد بررسی در کلاس متوسط قرار گرفته است.

کلیدواژه ها:

کاربری زمین ، دیاگرام ویلکوکس ، تصاویر ماهواره ای ، دشت کرمان