مدیریت پایدار منبع های آبی در رشت از طریق کاربست مفهوم طراحی شهری حساس در برابر آب

سابقه و هدف: طراحی شهری حساس در برابر آب، مفهومی با هدف مدیریت پایدار منبع­ های آبی است که ایجاد ارتباط میان برنامه ریزی، طراحی شهری و طراحی منظر با مدیریت پایدار آب شهری را در دستور کار داشته و با بیان راه حل های طراحی با آسیب محیط زیستی کمتر، سعی در بازگرداندن چرخه طبیعی آب در شهر را دارد. این مفهوم برای اولین بار در استرالیا، در سال ۱۹۹۴ مطرح و پس از آن در کشورهای مختلفی از جمله امریکا، آلمان، هلند، استرالیا بکار گرفته شده است. با وجود اقبال شدیدی که این مفهوم بویژه در پهنه­ های باران­خیز داشته و هرچند پهنه­ های وسیعی از ایران جزء این حوزه­ ها بشمار می­ آیند ولی تاکنون پژوهشی در مورد کاربست طراحی شهری حساس در برابر آب در ایران انجام نگرفته است. مواد و روش­ ها: این پژوهش در گروه تحقیقات توصیفی-کابردی قرار دارد. در مرحله اول به معرفی رویکرد طراحی شهری حساس در برابر آب پرداخته شده است و در مرحله بعد شاخص­ های این رویکرد بعنوان یک رویکرد مدیریتی یکپارچه در مدیریت آب شهر باران­خیز رشت استخراج شده وسپس سنجش و تحلیل می ­شود و در نهایت، مبتنی بر نتایج حاصل از توصیف شاخص ­ها و ارزیابی آن­ها، راهبردهایی برای بهبود وضعیت مدیریت آب شهر رشت تدوین می ­شود. از آنجا که استخراج ابعاد و شاخص ها به مطالعه دقیق منبع ­ها و سند­ها بستگی دارد، گردآوری داده­ ها با مطالعه اسنادی انجام گرفته است و بمنظور استنباط تکرارپذیر و معتبر بودن داده­ هایی که از اسناد و مدارک به صورت متنی استخراج شده­اند، روش تحلیل محتوا بکار گرفته شده است. از آنجا که شاخص ­ها به لحاظ وزنی یکسان نیستند، پس از استخراج ابعاد و مولفه ­ها و شاخص ­های پرتکرار مدیریت یکپارچه آب، از طریق روش تحلیل محتوا، ضرایب اهمیت هر یک از سطح­هادر سطح بالاتر از طریق پرسشنامه متخصصان (دلفی) به روش وزن­دهی نوسانی لیکرتی پنج تایی محاسبه و در نهایت وزن هر یک از شاخص ­ها تعیین شده است. نتایج و بحث: بر اساس نتیجه پرسشنامه متخصصان، بعد محیط زیستی مهمترین بعد استخراج شده و دو شاخص بهداشت رودخانه­ های شهر و میزان ذخیره آب باران به ترتیب با وزن ­های ۰.۰۴۶۹ و ۰.۰۴۶۳ بیشترین اهمیت را در پایداری مدیریت آب شهری دارند. در ادامه تحقیق، داده­ های جمع ­آوری شده از طریق مشاهده، پرسشنامه و استفاده از پایگاه داده­ های آماری، وضع موجود شهر رشت در قالب جدول سوات تحلیل شد و با امتیاز وزنی عامل­ های درونی و بیرونی، بر اساس ماتریس GOSP، راهبردهای مناسب در گروه راهبردهای انطباقی تدوین شدند و سپس از طریق ماتریسQSPM راهبردها اولویت­ بندی و در نهایت سیاست ­های مناسب برای کاربست رویکرد طراحی شهری حساس در برابر آب در شهر رشت، تدوین شد. تبدیل شبکه زیرساخت خاکستری شهر رشت به شبکه زیرساخت سبز-آبی، بوم ­آشکاری زیرساخت­های سبز به جای لوله ­کشی­ های زیرزمینی، تغییر نگرش نسبت به رابطه بین آب، طبیعت و ساختمان­ ها و افزایش آگاهی شهروندان نسبت به چرخه طبیعی آب، رخ ندادن سیلاب در معابر بهنگام بارندگی ­ها، پاکیزگی رودخانه­ های زرجوب و گوهررود و تالاب­ ها و تبدیل آن­ها به کریدورهای سبز و فضاهای گذران اوقات فراغت، افزایش پوشش گیاهی از سقف­ ها تا نماها و تراس­ ها که تاثیر مثبتی بر درجه حرارت، کیفیت هوا، حیات وحش و سلامت روان خواهد داشت و کاهش مصرف آب شرب در مصرف­ های غیر شرب تا پنجاه درصد (کاهش پنج میلیون لیتر آب شرب فقط از طریق جمع ­آوری آب خاکستری یا آب باران و مصرف آن در فلاش ­تانک­ های ساختمان­ ها)،از جمله سیاست­ های حاصل از کاربست این رویکرد در مدیریت آب این شهر است. نتیجه ­گیری: رویکرد "طراحی شهری حساس در برابر آب"، بعنوان عقب افتاده­ ترین رویکرد کاربست طراحی شهری برای مدیریت پایدار آب شهری، از مدیریت کیفیت رواناب­ های سطحی به سوی یک چارچوب وسیع­ تر برای یکپارچه سازی مدیریت آب شهری در ترکیب با طراحی شهری، تکامل یافته است و گواهی می­ دهد که امکان مدیریت حضور آب در شهر می ­تواند سیلاب­ها را از مصیبت به نعمت شهری بدل ساخته، ارزش ­های محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی درمحیط­ های شهری، بویژه شهرهای باران­ خیز ایجاد نماید.

کلیدواژه ها:

منبع های آبی ، مدیریت پایدار آب شهری ، طراحی شهری ، رشت