تکوین و دگرگونی شبه نظامیگری دولتی در ایران (۱۳۳۲۱۳۲۰): مطالعه موردی «حزب جنگل»

شکل گیری و فعالیت شبه نظامیان دولتی به علت زیرپا گذاردن رویه های قانونی و یکی از عوامل ایجاد انسداد برای روند دموکراتیزاسیون، همواره یک موضوع مهم برای درک پیچیدگی رابطه دولت ها و ملت ها بوده است. در ایران، «حزب جنگل» را می توان ذیل چنین سازمان هایی صورت بندی کرد. هرچند تحقیقات صورت گرفته، آن را به عنوان یک واکنش محلی و موقتی به حضور اشغالگران شوروی در مازندران صورت بندی کرده اند اما شواهدی از تداوم این سازمان و حضور آنها در کودتای ۲۸ مرداد نشان می دهد که باید از این تلقی ساده انگارانه فراتر رفت. بنابراین مساله اصلی این مقاله این است که حزب جنگل به عنوان یکی از سازمان های شبه نظامی دولتی، تحت کدام شرایط و عوامل بیرونی و درونی تکوین و دگرگونی یافت؟ این تحقیق با استفاده از روش تحقیق تاریخی و ارائه یک طرح تفسیری انجام شده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که در فضای نیمه دموکراتیک پس از جنگ دوم جهانی، برخی از جناح های دولت و نخبگان سیاسی، به دلیل هراس از دست رفتن منافع خود، با هرگونه ایدئولوژی مخالف و اصلاح طلبانه مبارزه می کردند و از متنفذین محلی برای این کار بهره می بردند که منجر به ظهور شبه نظامیان شد اما وجود برخی نواقص در این سازمان و افزایش تمرکز قدرت در دست جناح های مزبور، منجر به ایجاد سازمان جدید و با کارایی موثرتر، موسوم به سازمان «کوک» گردید.