بررسی عوامل تشدیدکننده فرسایش و رسوب گذاری رودخانه ها

عدم توازن رسوب ورودی وخروجی از یک بازه از رودخانه باعث بهم خوردن تعادل آن و ایجاد فرسایش و رسوبگذاری می شود. عوامل فرسایش و رسوبگذاری در رودخانه ها به سه عامل بالادست، پایین دست و حوزهای تقسیم می شود. همچنین عوامل طبیعی مانند فعالیت های تکتونیکی و زلزله، فعالیت های ژئومورفولوژیکی، تغییرات آب و هوایی، تجزیه شیمیایی و فعالیت های درازمدت ناشی از اثر آب، باد، جاذبه و یخ و عوامل مصنوعی مانند اثرات مربوط به حیوانات، دخالت انسان شامل کاهش بار رسوبی، افزایش دبی سالانه و حداکثر سیلاب، تمرکز جریان و افزایش شیب ک انال نیز در پدیده فرسایش و رسوبگذاری موثر هستند. برخی از مهمترین عوامل دخالت انسان در سیستم طبیعی رودخانه و اثرات آن بر فرسایش و رسوبگذاری شامل فعالیتهای کشاورزی و تغییر کاربری، جنگل زدایی، شهرنشینی، جنگ و مهاجرت جمعیت، اثرات احداث تاسیساتی نظیر سد، پل و س ایر تاسیسات کنترل سیلاب، انحراف و برداشت آب می باشد. در اثر پدیده فرسایش، رسوبات از طریق حوزه و یا آبراهه وارد رودخانه ها می شوند که می توانند در پشت بندها و سدها تلهاندازی شوند، لذا تعیین منشاء رسوبات و تثبیت مناطق در
حال فرسایش، می تواند راندمان بهره ب رداری را افزایش دهد. در چند دهه ی اخیر روشی با عنوان منشایابی یا انگشت نگاری مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است که اساس آن یافتن منشاء رسوبات رودخانه با استفاده از خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی است. به کمک این روش و با یافتن منشا و تثبیت آن میتوان از ورود رسوبات به رودخانه ها تا حد زیادی جلوگیری نمود. در تحقیق حاضر ابتدا با بازدید میدانی عوامل موثر بر فرسایش و رسوبگذاری رودخانه های نرماب، چهل چای، خرمالو و دوغ بررسی شده و سپس به منشایابی رسوبات رودخانه نرماب با استفاده از عناصر شیمیایی و کانی های رسی پرداخته شده است. در این تحقیق با نمونه گیری از کلیه زیرحوضه های حوضه نرماب و انجام آزمایشات XRF و XRD روی نمونه ها و انجام آزمونهای آماری از قبیل تجزیه خوشه ای و آنالیز تابع تشخیص،  واحد های همگن از نظر زمین شناسی و کانی شناسی تعیین شدند و عناصر و کانی های منشایاب نیز
مشخص گردیدند. سپس با استفاده از مدل چند متغیره ترکیبی سهم هر واحد و زیر حوضه در تولید رسوب مشخص گردید. نتیجه این تحقیق نشان داد که ۵۵ درصد از رسوبات کل حوضه از رودخانه لولم که در زیرحوضه پاچنار جاری است، سرچشمه میگیرد. همچنین حدود ۱۲ درصد رسوبات از زیرحوضه ساسنگ، ۱۲ درصد از زیرحوضه ملاشی و ۲۰ درصد از زیرحوضه امام عبدالله منشا می گیرند.