تعیین شاخص های آب مجازی و ردپای اکولوژیک آب چغندرقند(مطالعه موردی: شهرستان تربت حیدریه)

بحرانی بودن وضعیت منابع آبی مناطق خشک و نیمه خشک ایران ازجمله استان خراسان رضوی، روند توسعه پایدار این مناطق را با چالش جدی مواجه نموده است. اتکای بیش از اندازه کشاورزی این مناطق به منابع آب زیرزمینی، لزوم توجه به مسائل مدیریت بهینه منابع آب و برنامه ریزی دقیق و اصلاح الگوی مصرف آب به منظور افزایش بهره وری آب آبیاری را دوچندان نموده است. در این تحقیق با هدف تعیین شاخص آب مجازی چغندرقند از آمار و اطلاعات طولانی مدت اقلیمی، سطح زیر کشت و میزان تولید محصول چغندرقند، میزان تخصیص منابع آب، آمار صادرات و واردات چغندرقند و روش های آبیاری مورد استفاده و راندمان های آبیاری منطقه شهرستان تربت حیدریه طی دوره زمانی سال های ۱۳۹۸-۱۳۹۰ استفاده گردید. نتایج نشان داد میزان آب مجازی چغندرقند در حالت عادی ۲/۱ مترمکعب بر کیلوگرم و با احتساب راندمان ۳۵ درصد، ۴/۳ مترمکعب بر کیلوگرم بوده و بطور پیوسته بر میزان کل آب مجازی ناشی از صادرات طی سال های مورد مطالعه افزوده می شود. نرخ افزایش سالانه آب مجازی طی دوره ۱۳۹۸-۱۳۹۰ برابر با ۴۴/۱۳۵۶۹۲ مترمکعب بدست آمد. طی این دوره ۸ ساله، حجم کل آب استفاده شده برای تولید چغندرقند در داخل و خارج منطقه همواره در حال افزایش بوده و ردپای اکولوژیک آب داخلی بیشتر از ردپای اکولوژیک آب خارجی محاسبه گردید. نرخ رشدهای سالانه رد پای اکولوژیک آب داخلی، خارجی و کل طی این دوره ۸ ساله به ترتیب برابر با ۲۵/۱۷۲۹۳۸، ۳۸/۱۴۹۸۸۵ و ۵/۳۲۲۸۲۳ مترمکعب بدست آمد. ردپای آب سبز در تولید چغندرقند ۲۶۵ میلیون متر مکعب در سال یعنی حدود ۱۴/۰ کل ردپای آب محاسبه شده می باشد. پایین بودن ردپای آب سبز این منطقه نشان دهنده نقش کمتر نزولات جوی در تولید و وابستگی شدید تولید به منابع آبی زیرزمینی می باشد. ردپای آب سفید در تولید چغندرقند منطقه مورد مطالعه، ۹۵۰ میلیون مترمکعب در سال معادل ۵۲ درصد کل ردپای آب بدست آمد، این آمار بالا نشان دهنده زیاد بودن میزان تلفات آبی و پایین بودن راندمان آبیاری در سیستم های آبیاری منطقه تربت حیدریه می باشد. همچنین سهم بالاتر ردپای آبی نسبت به ردپای سبز نشان دهنده بهره-مندی کمتر از منبع باران و بالا بودن سهم تبخیر و تعرق می باشد.

کلیدواژه ها:

آب سبز ، آب مجازی ، ردپای اکولوژیک آب ، چغندر قند