ارزیابی و کاربرد زمین آمار در شناسایی و تحلیل ویژگی های خشکسالی حوضه جازموریان

خشکسالی به عنوان یکی از مهم ­ترین بلایای طبیعی پدیده­ای است پیچیده، که تاثیرات مهمی بر روی منابع آبی و اکوسیستم ­های طبیعی گذاشته و زندگی بسیاری از جوامع انسانی را از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی تحت تاثیر قرار می­دهد. لذا ایجاد یک سیستم مدیریتی مناسب مبتنی بر شناخت ویژگی­ های خشکسالی از جنبه های فراوانی، شدت، تداوم و گستره و پایش آن به منظور کاهش خسارات و تبعات ناشی از آن امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. در این تحقیق با هدف درک بهتر از خشکسالی­ های حوضه جازموزیان و شناخت دوره های خشک و تر به مطالعه ۸ ویژگی خشکسالی با استفاده از شاخص های خشکسالی هواشناسی SPI  و CZI و سیستم اطلاعات جغرافیایی پرداخته شد و بدین منظور داده­ های بارش ۲۴ ایستگاه بارانسنجی در یک دوره سی ساله بین سالهای۶۳ -۱۳۶۲ تا ۹۲ -۱۳۹۱ استخراج و ارزیابی خشکسالی بر اساس آنها صورت پذیرفت. به منظور درونیابی و تهیه مناسب ترین نقشه پهنه­ بندی ویژگی­ های مورد مطالعه روش­های کریجینگ، کوکریجینگ و معکوس فاصله (IDW) انتخاب و مورد مقایسه و  ارزیابی قرار گرفتند. برای انتخاب مدل مناسب جهت برازش بر روی واریوگرام تجربی از معیار نسبت واریانس ساختار دار (Sill) به غیر ساختاردار (Nugget) استفاده شد و جهت انتخاب روش درونیابی بهینه معیارهای میانگین خطا (MBE)، میانگین قدر مطلق خطا (MAE)، جذر میانگین مربعات خطا (RMSE) و انحراف استاندارد عمومی (GSD) با مقادیر کمتر و ساختار فضایی قویتر مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج حاصله نشان داد که در مطالعه اکثریت ویژگی­ های خشکسالی روش کوکریجینگ نسبت به دو روش دیگر ارجحیت داشته و شاخص SPI وضعیت خشکسالی را با جزئیات بیشتر و بهتری نسبت به شاخص CZI ارزیابی می ­کند. از طرفی حوضه آبخیز جازموریان بخصوص در نواحی شرقی و محدوده استان سیستان و بلوچستان از حساسیت نسبتا بالایی نسبت به پدیده خشکسالی برخوردار بوده به گونه ­ای که بر میزان فراوانی، تداوم و شدت خشکسالی­ ها به سمت نواحی شرقی و جنوب شرقی افزوده می شود و ساکنین این مناطق را به شدت تحت تاثیر پیامدهای ناشی از خشکسالی قرار می­ دهد. لذا پیشنهاد می ­گردد در برنامه­ ریزی­ های کلان و طرح ­های مدیریت مقابله با پدیده خشکسالی برای حوضه جازموریان به مطالعه خشکسالی در مقیاس­ه ای زمانی مختلف ماهانه و سالانه پرداخته و نسبت به ارایه راهکار مناسب و مجزا برای مناطق مرتفع و مناطق دشتی و پست اقدام گردد.

کلیدواژه ها:

Meteorological Drought ، SPI Index ، CZI Index ، Interpolation Methods ، Semivariogram models ، خشکسالی هواشناسی ، شاخص SPI ، شاخص CZI ، روش های درونیابی ، مدل نیم تغییرنما