تهدید هنجاری و باز خیزش دین در روابط بین الملل؛ چیستی، چرایی و نحوه تعامل

هرچند موضوع دین در نظریات سیاست بین الملل همواره نقشی حاشیه ای و فرعی داشته و کمتر به عنوان متغیری مستقل در فهم رویدادهای نظام بین الملل موردتوجه بوده، بااین حال، حوادث مختلفی همچون پیروزی انقلاب اسلامی، مسئله قدس و انتفاضه فلسطین، حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر به مرکز تجارت جهانی و پنتاگون در ایالات متحده و نیز ظهور پرتعداد جریان های افراط گرای دینی همچون سازمان القاعده، الشباب، داعش و ... موجب شده است تا طی دهه های اخیر توجه بیشتری از سوی سیاست پژوهان به نقش دین در نظام بین الملل معطوف شود. این رخدادها در محیط عملیاتی سیاست جهانی طی دهه­های اخیر موجب شده است تا با اشکال جدیدی از تهدید مواجه شویم که با تاکید صرف بر ویژگی مادیت تهدید قابل درک نبوده و ادراک آن لاجرم از برداشتی هنجاری از مفهوم تهدید است. از سوی دیگر، با توجه به نقش آفرینی انگاره­ها و هنجارها در سیاست جهانی، شاهد اهمیت یافتن روزافزون ارزش ها و عناصر هویت­ساز در درون جوامع هستیم. ظهور جنبش­ها و جریان های بنیادگرای دینی، رشد مدرنیته و افزایش حجم ارتباطات و تبادلات بین فرهنگی و بین تمدنی به دنبال تشدید فرایند جهانی شدن، موجب شده تا شاهد ظهور شکل جدیدی از تهدید، به نام تهدید هنجاری باشیم. این پژوهش با کاربست روش تحلیلی توصیفی در پی یافتن رابطه میان عوامل موثر در ظهور تهدید هنجاری با باز خیزش سیاسی دین در جهان معاصر است. به نظر می رسد ظهور مجدد دین در عرصه روابط بین المللی در شکل افراط گرایانه آن موجب شده است تا این تلقی از دین در جامعه جهانی شکل گیرد که دین عاملی تزاحمی و تهدیدی برای نظم مستقر بین المللی است؛ این در صورتی است که دین از ظرفیت بالایی برای مشروعیت بخشی و نیز هنجارسازی برخوردار است که می تواند در خدمت تقویت صلح و ثبات بین المللی به کار گرفته شود. از بررسی به عمل آمده چنین استنتاج می شود که به حاشیه راندن دین در عرصه ملاحظات نظری رشته روابط بین الملل و نادیده انگاشتن آن، موجب گردیده تا این رشته از ظرفیت لازم برای فهم و تبیین برخی رویدادهای نظام بین الملل برخوردار نباشد.  

کلیدواژه ها:

Normative Threat ، Religious Identity ، Fundamentalism ، Modernity ، Islamism ، International system ، International Relations ، تهدید هنجاری ، هویت دینی ، بنیادگرایی ، مدرنیته ، اسلام گرایی ، نظام بین الملل ، روابط بین الملل