مبادی تصوری و تصدیقی یک نزاع پر دامنه در اعتبار قیاس اقترانی شرطی

ابن سینا، در کتاب قیاس شفا، پس از معرفی «قیاس اقترانی شرطی»، تردیدی در معتبر بودن ضرب اول از شکل اول (= ضرب Barbara) طرح می کند و مثال نقضی با یک حد اصغر ممتنع برای آن می آورد. منطق دانان مسلمان پنج پاسخ متفاوت به این تردید داده اند: (۱) کذب صغری، (۲) کذب کبری، (۳) صدق نتیجه، (۴) عدم تکرار حد وسط، (۵) عدم اعتبار قیاس های اقترانی شرطی. (۱) خود ابن سینا صغرای این مثال نقض را کاذب شمرده است. (۲) افضل الدین خونجی، بر خلاف ابن سینا، کبرای آن را کاذب دانسته است. (۳) جدلیان، اما، نتیجه این مثال را صادق شمرده و مثال نقض بودن آن را زیر سوال برده اند. (۴) سراج الدین ارموی، دو فرض را طرح می کند که در یکی پاسخ خونجی را می پذیرد و در دیگری پاسخ جدلیان را. (۵) اثیر الدین ابهری، با صادق دانستن هر دو مقدمه، این ضرب را عقیم به شمار آورده است. (۶) شمس الدین سمرقندی نظر خونجی و ارموی را پذیرفته است. در این مقاله نشان می دهیم که این پنج پاسخ متفاوت، ریشه در ابهام هایی در معنای «شرطی متصل لزومی» دارد و برای از میان بردن این ابهام ها، باید به پرسش های مهمی پاسخ داد. با این پاسخ ها می توان به مبانی تصوری و تصدیقی منطق دانان سینوی در مورد قیاس اقترانی شرطی دست یافت.

کلیدواژه ها:

لزومی ، ممکن ، ممتنع ، قیاس اقترانی شرطی