استفهام بلاغی در شعر پروین اعتصامی

در علم معانی جملات افزون بر معنای ظاهری، یک مفهوم و غرض ثانوی نیز دارند که منظور اصلی گوینده در آن نهفته است. یک دسته از این جملات که قابل صدق و کذب نیستند، جملات استفهامی اند. غرض اصلی از استفهام کسب خبر درباره امر مجهول است، اما علمای بلاغت برای آن اغراض ثانویه متعددی برشمرده اند. در این پژوهش مفاهیم ثانویه­ جملات پرسشی در دیوان پروین­ اعتصامی براساس روش توصیفی– تحلیلی بررسی شده­ است. باید گفت در دیوان پروین، در مجموع ۹۶۴ مورد پرسش بکار رفته که۹۴۳ مورد آن از نوع بلاغی محسوب می شود. برای این تعداد استفهام بلاغی می توان ۴۱ مفهوم ثانوی مختلف درنظر گرفت. در این میان مضامینی همچون سرزنش، انکار، نهی و شکایت بیشترین کاربرد را دارند. همه این موارد برای طرح موضوعات اخلاقی مناسب می باشند. از ویژگی های سبکی پروین در کاربرد استفهام، همراه کردن جملات استفهامی با آرایه موازنه است. در این موارد، شاعر یک مضمون اخلاقی را در دو مصراع پیاپی تکرار می کند. این شیوه، علاوه بر افزایش ارزش های موسیقیایی کلام، در القای مضامین مورد نظر شاعر نیز تاثیر بیشتری دارد.

کلیدواژه ها:

بلاغت ، معانی ، استفهام ، اغراض ثانویه ، پروین اعتصامی