چارچوب عملیاتی تبیین و اندازه گیری شاخصهای پراکنده رویی شهری با کاربست تجربیات جهانی مورد مطالعه: شهر ارومیه

رشد کالبدی شهرهای ایران در دهه اخیر غالبا به صورت گسترش افقی و پراکنده بوده و منجر به تبعات منفی و ناپایداری شهرها شده است. پدیده محیطی پراکنده رویی در کشور با خلا های نظری مواجه است و تاملی درخور می طلبد تا، با شناخت عوامل موثر، راهبردهایی برای مدیریت آن و حرکت به سوی پایداری شهری تدبیر شود. در این تحقیق تلاش شده با بررسی تجربیات و نظریات جهانی موجود و با تعیین شاخص ها، پراکنده رویی شهر ارومیه تبیین و مقدار آن در قسمت های مختلف اندازه گیری گردد تا بتوان راهکارهایی برای پایداری شهری عرضه کرد. برای شناخت ماهیت پراکنده رویی با بررسی دیدگاه های مختلف، شاخص های این پدیده و روش های اندازه گیری و انجام تحقیق حول آن شاخص ها استخراج گردید و سپس منطبق با شرایط ایران و شهر ارومیه ۲۶ شاخص انتخاب شد. با بررسی روند گسترش کالبدی شهر و اثبات پراکنده رویی، محدوده شهر از نظر خصوصیات مورد توجه به ۳۹ ناحیه همگن تقسیم شد و مقادیر ۲۶ شاخص بر مبنای این نواحی از منابع مختلف استخراج گردید و با روش تحلیل عاملی در قالب ۷ عامل اصلی، که ۸۸/۳۴ ٪ از تغییرات پراکنده رویی را تبیین می کنند، یکپارچه شد و با استفاده از GIS در نواحی شهر پیاده و میزان آن ها در پنج طبقه، از پراکنده رویی بسیار کم تا بسیار زیاد، تقسیم بندی گردید. بررسی نواحی شهر ارومیه از بعد شاخص های معرف پراکنده رویی نشان داد که تراکم پایین و ضعف اختلاط کاربری بیشترین، و عامل تمرکز خوشه ای و فضای فعالیت کمترین وزن و اهمیت را دارند. در نواحی ای که مجموع امتیاز عوامل در آن ها بالا است (۸-۱۰)، پراکنده رویی بسیار زیاد (توسعه های جدید شامل نواحی۴، ۵، ۳۴ و ۳۵)، و نواحی ای که مجموع امتیاز عوامل در آن ها کمتر است (۰-۲) پراکنده رویی بسیار کمی دارند (بافت قدیمی شامل نواحی ۱۸، ۱۹ و ۲۰). با تهیه نقشه های تاثیر عوامل هفت گانه، راهکار پایدارسازی شهری با تعدیل اثر عوامل و اولویت بندی نواحی عرضه گردید. 

کلیدواژه ها:

گسترش شهری ، پراکنده رویی ، شاخص اندازه گیری ، پایداری شهری ، شهر ارومیه