ارزیابی و پیش بینی پراکنده رویی شهری شهر زنجان با تاکید بر تغییرات کاربری اراضی طی دوره زمانی (۱۳۶۵-۱۳۹۵)

سابقه و هدف: پدیده پراکنده­رویی شهری امروزه به یکی از مهم­ترین دغدغه­ های برنامه­ ریزان و سیاست­گذاران تبدیل شده است؛ بطوری­که عدم توجه به آن، پیامد­های جبران ناپذیری همچون تهدید منابع طبیعی، محدودیت­ها و زیان­های اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی را بدنبال داشته است. برای درک بهتر چنین الگویی، لازم به ارزیابی و شناخت عوامل اجتماعی- اقتصادی موثر بر آن می­باشد. مواد و روشها : روش تحقیق در این پژوهش، به صورت ترکیبی از پژوهش توصیفی و تبیینی بوده و نوع تحقیق، کاربردی و رویکرد آن، به دو صورت کمی و کیفی لحاظ می­شود. همچنین جمع­آوری داده­ها با استفاده از دو روش کتابخانه­ای و میدانی، صورت پذیرفته و از تکنیک سنجش از دور و از تصاویر ماهواره ای لندست منطقه، برای گرفتن تصاویر ماهواره­ای محدوده مورد مطالعه در دوره زمانی مذکور، استفاده شده است. همچنین از روش طبقه بندی نظارت شده، طبقه بندی کاربری اراضی و مدل کراس تب، میزان تغییرات انواع کاربری ها به کاربری اراضی ساخته شده، و از مدل­ هلدرن، پراکنده­رویی شهر زنجان، مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. برای پیش بینی روند تغییرات و بررسی تغییرات احتمالی، کاربری اراضی برای افق زمانی سال ۱۴۰۵، از روش زنجیره های مارکوف استفاده شده است. نتایج و بحث:  در منطقه مورد پژوهش (زنجان) نتایج بدست آمده از تحقیق بیانگر این مطلب می باشند که در سه دهه گذشته با توسعه ناموزون شهر زنجان مساحت شهر بیش از ۳ برابر شده است. بررسی تئوریکی پراکنده­رویی شهر زنجان بر اساس مدل هلدرن، مبین نقش قابل توجه پراکنده­رویی شهری در گسترش فیزیکی شهر زنجان می­باشد که همواره اثر آن بیش از عامل رشد جمعیت بوده است. مساحت شهر زنجان در طی سال های مورد مطالعه افزایش چند برابری را داشته که در مقابل این گسترش، اراضی باغی و کشاورزی کاهش قابل توجهی داشت اند. در این میان آنچه که این مسئله را مهم می نماید تغییر اراضی باغی و کشاورزی به اراضی ساخته شده می باشد. در این میان عوامل پیدا و پنهان بسیاری در این امر دخیل بوده اند که مهم ترین آنها عامل رشد جمعیت و پراکتده رویی شهری بوده است. نتیجه گیری: با توجه به پیش بینی صورت گرفته برای سال ۱۴۰۵ احتمال تغییر کاربری اراضی به شهر در طی ۱۰ سال قابل توجه است که در این میان میزان اراضی ساخته شده شهر زنجان به ۶۳۱۱.۸۸هکتار خواهد رسید و اراضی کشاورزی و باغی در مجموع ۲۳.۵۶ درصد احتمال تبدیل به شهر را دارند که اقدامات لازم در این زمینه را می طلبد تا از گسترش بی رویه شهر به این اراضی جلوگیری شود. در کشورهای توسعه یافته با توجه به اهمیت بالای توسعه پایدار، حفظ محیط زیست و استفاده کارا از منابع مختلف، مباحثی چون رشد هوشمند و توسعه درونزای شهری بسیار مدنظر بوده و هست. از این گذشته جلوگیری از اقزایش بی رویه محدوده شهر ، در دستور کار قرار دادن بلند مرتبه سازی و استفاده از الگوی شهر فشرده و همچنین هدایت جهت گسترش شهر به سمت زمین های بایر و رها شده با هدف جلوگیری از ساخت و ساز در زمین های کشاورزی را می­توان در نظر داشت. 

کلیدواژه ها:

پراکنده رویی شهری ، زنجان ، سنجش از دور ، کاربری اراضی ، تصاویر ماهواره ای