بررسی تاسیس و زوال حکومت محلی آل شمله (۵۵۰-۵۹۱ق) در خوزستان عصر سلجوقی

      دوره سلجوقی عصر تاسیس و تثبیت حکومت­های محلی در ایالت­ های مهم ایران بود. خوزستان نیز در آن دوره یکی از ایالت­ های مهم ایران (از نظر سیاسی و اقتصادی) بود؛ به طوری که به «جامه­ خانه سلجوقیان» مشهور بود. پژوهش درباره تاریخ خوزستان در عصر سلجوقی، به­ دلیل عدم وجود منابع­ مستقل دشوار است. مسئله پژوهش ­حاضر بررسی عوامل تاسیس و همچنین زوال زودهنگام حکومت ­محلی آل ­شمله در خوزستان عصر سلجوقی است. نتایج پژوهش حاکی از آن ­است که در نیمه قرن ششم ­قمری با آشکار شدن علائم ضعف و انحطاط کامل سلجوقیان، زمینه برای تشکیل دولت ­های ­محلی در ایالت ­های مهم و مستعد ایران –از جمله خوزستان- فراهم شد. در آن زمان یکی از امرای دربار سلجوقی به نام  «امیر شمله ترکمانی» از آشفتگی­های سیاسی بعد از وفات سلطان مسعود سلجوقی (۵۲۹-۵۴۷ق) استفاده کرد. او بر خوزستان مسلط و بانی یک حکومت­ محلی در این منطقه شد. رابطه امیر شمله و دربار سلجوقی در ابتدا خصمانه بود، اما وی بعد از تثبیت حکومت خویش در خوزستان، با برعهده گرفتن سرپرستی یک شاهزاده سلجوقی (مقام اتابکی)، درصدد کسب رضایت دربار سلجوقی برآمد. بدین ترتیب، حکومت خود بر خوزستان را مشروع جلوه داد. جانشینان وی نیز از همین مقام مشروعیت­بخش برای تداوم حکومت خویش بهره بردند. حکومت ­محلی آل ­شمله برخلاف حکومت­ های­ محلی معاصرش، چندان دوام نیاورد و مقارن با سقوط سلجوقیان فرو پاشید. از عوامل ­اساسی این سقوط زودهنگام می­توان به مواردی چون عدم ایجاد مبانی­ مشروعیت مستقل از سلجوقیان، عدم محبوبیت­ مردمی، اختلافات درون دودمانی و احیای قدرت سیاسی خلافت ­عباسی در زمان خلیفه­ الناصر (۵۷۵-۶۲۲ق) اشاره کرد.

کلیدواژه ها:

خوزستان ، آل شمله ، سلجوقی ، خلافت عباسی