تحلیل ساختار و لحن دو غزل از سعدی

یکی از انواع ادب فارسی، ادب غنایی است که واجد وسیع ترین افق، در بیان عواطف و دریافت تجربه های عاطفی و حسی است. لحن رنگ آمیزی عاطفی کلام است و در غزل های سعدی، لحن های متنوعی به هم گره خورده اند. هم جواری این الحان، در انتقال پیام عاطفی گوینده نقش بسزایی دارد. عناصر شعری چون قالب شعر، وزن، هجاها، معنی واژه ها، ساختمان جمله ها و تصاویر توصیفی و صور خیال از عوامل شکل دهنده لحن محسوب می شوند. در هر اثری یک یا چند لحن وجود دارد و دریافت لحن یک اثر از چنان اهمیتی برخوردار است که درک پیام متن در گرو دریافت آن است. موضوع لحن به حوزه علم معانی مرتبط است زیرا بحث از اینکه لحن به مقتضای حال مخاطب است یا نه به آن حوزه بازمی گردد. هر کلامی، یک واحد زبانی محسوب می شود که انتقال دهنده پیامی، از گوینده به مخاطب است. برای آنکه انتقال به بهترین وجه انجام گیرد، ضروری است که کلام مطابق و مناسب با اراده گوینده و انتظار مخاطب بیان شود. سعدی دشوارترین معانی را به ساده ترین شیوه بیان می کند تا متناسب با مخاطبان خود (مردم) سخن گفته باشد. آوردن معانی دشوار در قالب الفاظ ساده هنر سعدی است و دریافت آن معانی دشوار در گرو شناخت لحن سعدی است تا به جادوی وی پی ببریم. مقاله حاضر پژوهشی است برای شناخت لحن غزلیات سعدی که با استفاده از گزینش واژگان، تصویرهای مناسب، دقت در شیوه چینش آن ها، بهره گیری از تکرارها و هماهنگ کردن موسیقی کلام تحقق یافته است. مساعی نگارندگان در این بررسی بر آن است که با استخراج عناصر لحن ساز از متن، به لحن سعدی در دو غزل وی، دست یابد و در صورت گسترش عرصه پژوهش، دست یابی به اصول و پایه های سازنده لحن در سعدی ممکن خواهد شد؛ و نادیده گرفتن برخی از این عوامل سبب می گردد تا پیام گوینده به درستی دریافت نشود و شنونده را به خطا سوق دهد.

کلیدواژه ها:

نوع ادبی ، ادبیات غنایی ، غزل ، سعدی ، لحن ، معنا